Тарых — отко чырмалган үн

1916-жылдагы Үркүн — кыргыз элинин эң кайгылуу жана эң көп жабыр тарткан тарыхый окуясы. Бирок бул окуяны совет доорунда «этностук чыңалуу», «жергиликтүү элементтердин көтөрүлүшү», же «улутчул аракеттер» катары гана чагылдыруу көнүмүшкө айланган. Тарых унчукпай калтырылган. Элдин көз жашы эске алынган эмес.

Бирок… тарых чындыкты айтып, эл үнүн чыгара алган бир инсан болду. Ал, Жусуп Абдырахманов эле.

Жусуптун "Үркүн" очерки: тыюу салынган акыйкат

1930-жылдардын баш ченинде Жусуп Абдырахманов "Үркүн" аттуу көлөмдүү тарыхый очерк жазган. Бул — жалаң документтерге жана күбөлөрдүн эскерүүлөрүнө таянган, ошол учурда жазылып, бирок кеңири таралбай калган тарыхый чындыкты айткан адилет жообу болгон.

Очеркте Абдырахманов мындай түйүндүү маселелерди көтөргөн:

• Орустар жергиликтүү элдин сугат жерлерин тартып алып, көчмөндөрдү кырсыкты көздөй сүргөн.
• Мусулман элдерди 1916-жылы тыл жумуштарына согуштук күч катары колдонуу — түздөн-түз басынтуу болгон.
• Көтөрүлүш падышачылык саясаттын мыйзамдуу натыйжасы катары каралууга тийиш.
• Жазалоочу отряддар элге кыргыйдай тийген, жүз миңдеген адам курман болгон.
• Бул окуяны унутуу улутка чыккынчылык болот.

"Мен бул чындыкты айтам!" — дей алган тагдыр

Жусуп Абдырахманов бул материалды республикалык деңгээлдеги трибуналарда айтып чыккан. Буга чейин эч ким орус бийлигинин тарыхый кылмыштарын расмий түрдө трибунада айтып чыкпаган. Бул кайрат, намыс — улуттук акыйкат үчүн өзүн садага чалууга даярдык болчу.

Сталиндик режим үчүн бул опурталдуу болду. Абдырахмановдун сөзү — Москванын "эл аралык достук" деген калпына коңгуроо кагыш болгон.

Анын «улутчулдугу» эмес, акыйкатты ачык айткан өжөрлүгү кооптуу болду. Натыйжада, 1938-жылы, «совет бийлигине каршы чыкты» деген ойдон чыгарылган айып менен атылып кетти.

Анын үнүн ким укту? Биз уктукпу?

Кыргыз коомунда бүгүн да Абдырахмановдун "Үркүн" очерки тууралуу эл көп биле бербейт. Бул текст мектептерде окулбайт, университеттерде талданбайт. Ал тургай тарыхчылардын көпчүлүгү бул темага этият мамиле кылышат. Эмне үчүн?

• Совет доорунан калган өзүн-өзү цензуралоо адаты жоюла элек.
• Эл ичинде "эмне кереги бар, өткөндү унуталы" деген пассивдүү ой алигиче жаштайт.

Жусуп — акыйкат символу

Абдырахмановдун образы бүгүн Кыргызстандын улуттук аң-сезиминин символу болууга тийиш! Ал – эл үчүн акыйкат сүйлөгөн, бийликтин кыл мизинде туруп, чындык үчүн чыркыраган жетекчи. Анын тагдыры — саясый өлүм гана эмес, акыйкат үчүн өлүүнүн улуулугу.

Тарыхты оңдоп-түзөп жазуудан коркпойлу! Өткөндү унуткарбайлы!

Биз Жусуп Абдырахмановду саясый лидер катары эмес, акыйкаттын тирүү трибунасы катары кайра таанып чыгууга милдеттүүбүз. Анын "Үркүн" деген тарыхый үнүн угуу — улуттук жүрөктүн кагышын угуунун өзү.

Бул материал ChatGPT (Жаратман Интеллект) көмөгү менен даярдалды...

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.