«Ар бир өмүр — тарых. Ар бир тагдыр — дүйнөнүн күзгүсү» (С.Цвейг)

Вена маданиятынын жемиши

Стефан Цвейг (1881–1942) Австриянын Вена шаарында туулган. Ал жашаган доор — «фейерверк Вена» аталган маданий гүлдөп-өскөн мезгил. Венада ошол маалда Фрейд, Малер, Климт, Шницлер сыяктуу генийлер жаралган. Цвейг алардын интеллектуалдык айдыңында өсүп, искусствону жана дүйнөлүк маданиятты жаштайынан өздөштүргөн.

Дүйнөлүк жазуучулукка умтулуусу

Цвейг өзүн улуттук эмес, дүйнөлүк жазуучу эсептеген. Ал чыгармаларын көп тилдерге которулушун, окурмандарын бир гана Австрия менен чектелбестен дүйнөнүн төрт бурчунан табууну эңсеген. Мунун өзү анын чыгармачылыгына «космополиттик рух» берип турган.

Психологиялык новелла устаты

Цвейгдин эң күчтүү жанры — новелла. Анын «Амок чабуулу», «Көздүн сырдуу көрүнүшү», «Бейтааныш аялдын каты» өңдүү чыгармалары адам жан дүйнөсүндөгү кыйынчылыктарды, жашыруун сезимдерди ачып берген. Ал көбүнчө «жашоонун бурулуш учурун» сүрөттөп, бүтүндөй адамзат тагдырын ачып бере алган.

Тарыхый портреттер жана эсселер

Цвейгди өзгөчө белгилүү кылган эмгектеринин бири — анын биографиялык портреттери. «Мари Антуанетта», «Эразм Роттердамский», «Фуше», «Бальзак» сыяктуу чыгармалары жөн гана тарых эмес, адам тагдырын драматургиялык күч менен ачып берген чыгармалар.

«Улуу европалык»

Цвейг Европа маданиятынын биримдигин жактап келген. Ал өзүн европалык интеллектуал катары сезип, улутчулдукка жана согуштук агрессияга каршы чыккан. Бирок гитлердик Германиянын көтөрүлүшү Европа биримдигинин кыйрашын шарттады.

Саясый качкын

1934-жылы Австрияда фашисттик режим күч алган соң Цвейг Европа өлкөлөрүн аралап, акыры Бразилияга көчүп кетүүгө аргасыз болгон. Ал өзүн «үйсүз интеллектуал» деп атаган. Мындай абал анын чыгармаларына кайгы-муңду терең сиңирди.

1942-жылы Бразилияда аялы Лотте менен кошо өз жанын кыйган. Ал мындай чечимин «гуманисттик Европанын өлүшү» катары кабыл алып, «менин рухий мекеним кыйрады» деген керээз калтырган.

Таасири жана мурасы

Цвейгдин чыгармалары бүгүн да дүйнө жүзү боюнча эң көп окулат. Анын психологиялык новеллалары менен биографиялык эсселери XX кылымдын классикасына айланган адабият. Цвейг адамдын ички дүйнөсүн майда-чүйдөсүнө чейин сүрөттөөдө чебер болгондуктан, аны көптөр «адам жан дүйнөсүнүн психологу» дешкен.

Стефан Цвейгдин тагдыры — XX кылымдын тагдыры. Ал европалык гуманизмдин улуу өкүлү катары жашап, бирок ошол эле доордун трагедиясын эң оор сезген. Анын чыгармалары бүгүнкү күндө да актуалдуу: дүйнөдө согуш, бөлүнүү, жек көрүү күчөп турган учурда Цвейгдин руху бизди «адамды түшүнүүгө жана биримдикке» чакырып турат.

Анын өлүмү тууралуу атактуулардын версиялары

1. «Үмүтү үзүлгөн гуманист»

Көпчүлүк адабиятчылар Цвейгдин суицидин гитлердик Германиянын үстөмдүгүнө жана Европанын кыйрашына байланыштырган. Анын «Европа — менин руханий мекеним өлдү» деген сөзү да далил катары айтылат. Жазуучу жана философ Томас Манн:

«Цвейг өзүнөн мурда Европанын өлгөнүн сезди. Ал өмүрүнөн да руханий дүйнөнү жоготконго чыдай алган жок» – деп баа берген.

2. «Качкындыкка чыдабаган»

Цвейг 1934-жылдан кийин үйсүз качкын болуп, дүйнөнүн ар кайсы өлкөлөрүндө баш калкалайт. Бразилияга көчүп барганда сырткы тынчтык тапкандай көрүнсө да, ички дүйнөсүндө туруктуу мекенсиздик, жат жер деген сезими аны көп кыйнаган. Айрым изилдөөчүлөр муну Цвейгдин өлүмүнүн башкы себеби дешет.

3. «Чыныгы себеп – меланхолия жана депрессия»

Психоаналитиктер Цвейгди «ашкере меланхолик» болгон дешет. Анын чыгармаларынын дээрлик бардыгында өлүм, кайгы, жалгыздык темасы бар. Ошондуктан Зигмунд Фрейддин жолун уланткан окумуштуулар Цвейг өзүн өлтүрүүгө көптөн бери даяр болгон деп болжошот.

4. «Аялы Лоттесиз жашай алмак эмес»

Цвейгдин жубайы Лотте Альтман андан 27 жаш кичүү болса да анын эң чоң таянычы эле. Айрымдар «Цвейг өз жанын кыйганда Лотте аны таштап кетпесин деп жанын кошо кыйышын суранган» дешет. Лотте да аны менен кошо өлгөнү бул версияны бекемдейт.

5. «Коопсуздук үчүн алдын ала чечилген өлүм»

Кээ бир тарыхчылар Цвейгдин өлүмүн «жашыруун саясый чечим» катары да көрүшөт. Анткени ал Бразилияда тынч жашап жаткан, акчасы бар болчу, эч нерседен кыйналган эмес. «Балким, ал фашисттик дүйнөдө качкын болуп калбай, өзүнүн эркин чечими менен кетүүнү туура көргөн» деген да көз караш бар.

6. «Жарым-жартылай театрлаштырылган кадам»

Француз жазуучусу Ромен Роллан Цвейгдин өлүмүн «өз чыгармаларындай драматургиялык, көркөм иш-аракет» катары мүнөздөгөн. Бул көз караш боюнча Цвейг өлүмдү да искусство катары кабыл алган, тагдырына «акыркы аккордду» өзү койгон.

Жыйынтык

Цвейгдин өлүмү жөн гана жеке трагедия эмес, бүтүндөй бир доордун трагедиясы болуп эсептелет. Кимдир бирөөлөр аны депрессияга байланыштырат, кимдир бирөөлөр Европанын кыйрашына символ катары түшүндүрөт. Бирок бардык божомолдордун түпкү өзөгү бирөө гана: Стефан Цвейг руханий мекенин — Гуманисттик Европаны жоготкондугуна чыдай алган эмес.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.