«Эң зор күч акчада эмес, маалыматта»
Эрнст Вольф

Айтор тууралуу кыскача маалымат

Эрнст Вольф (Ernst Wolff –1950) — немис философу, коомдук теория боюнча изилдөөчү. Философия, этика, технология жана коомдун өнүгүшү тууралуу иш жүргүзгөн дүйнөлүк даражага чыккан ойчул. Ал социология, технологиянын адамга, коомго тийгизер таасири, дүйнөлүк финансылык жана акча-саясый системасынын түзүмү тууралуу өз пикирин байма-бай билдирип келет. (kla.tv)

Илимий жана публицистикалык чыгармаларында “Globalized World Responsibility” (Globalised World), “Between Daily Routine and Violent Protest” ж.б. китептери бар. (kuleuven.academia.edu)

РухЭш окурмандары үчүн Вольфтун изилдөөлөрдөн, интервьюларынан жана анализдеринен алынган ой-пикирлерин жарыялоону эп көрдүк…

1. Финансылык күч жана “дигитал-финанс комплекс»

Улуттук жарактуулук тууралуу эмес, дүйнөлүк финансылык институттар, чоң инвесторлор (мисалы, BlackRock, Vanguard ж.б.) “акча + маалымат (data)” аркылуу глобалдык таасир түзүшүүдө. (kla.tv)

Көптөгөн мамлекеттер жана эл аралык уюмдар (МВФ, Дүйнөлүк банк, WEF) ушул күчтөрдүн башкаруусуна өтүүдө. (kla.tv)

2. Кризистер пландалып, пайда үчүн колдонулууда деген көз караш

COVID-19 пандемиясы, Украинaдaгы согуш, финансылык кысым чаралары — бул кризистердин кээ бирлеринин пайда алуу максатында уюштурулгандай ролу бар деген гипотеза. Кээ бир бийликтегилер жана корпорациялар ушул кырдаалдан пайда көрүп жатканы айтылат. (kla.tv)

“Синхронисттик чаралар” — бир катар мамлекеттердин сыртынан бирдей саясат жүргүзүшү, карантин, маалымат цензурасы, маалыматтык монополиялардын күчөшү — бул күчтөрдүн глобалдык координациясы болушу мүмкүн деген ой. (kla.tv)

3. Технология, Жаратман Интеллект (AI), жана адам эмгегинин ролу

Вольф Жаратман Интеллекттин ылдам өнүгүүсү, адам эмгегинин ордун алмашуусу, роботтордун жана автоматташтырылган системалардын көбөйүшү жөнүндө эскертет. Бул адамдардын жумуш орундарын жоготуусуна, экономикалык теңсиздиктин көбөйүшүнө алып келиши мүмкүн. (kla.tv)

Ал ошондой эле маалыматтын баасын колго алынган күч катары көрсөтөт: “акча зор күч, бирок маалымат андан да чоң күч”. (kla.tv)

4. “Деңгээл” маселеси: элдин керектелиши жана керексиздик

Эл аралык стандартта өнүгүүнү, демократияны, адам укуктарын алга жылдыруу деген идеялар бар, бирок алардын реалдуу колдонулушу эки жолдуу: эл үчүн же элден аттап, пайдубалына зыян келтирүү жолу менен. Вольф элди биринчи орунда коюуну талап кылат. (kla.tv)

Эл турмушундагы “зарылдык менен ыңгайлуу” дигитализм, финансылык көз карандылык, кредитке көз карандылык — булардын бары эл эмгегинин натыйжалуу пайдаланылбай жатышына далил. (kla.tv)

Кыргыз коомуна тийгизер таасири жана аналогиялар

Вольфтун тезистери кыргыз коомунда мындайча чагылса болот:

Кыргызстанда да финансылык көзкарандылык, тышкы карыздардын, улуттук акчанын ылдыйлашы, эл аралык инвесторлордун таасири күч экенин көрөбүз. Бул да элдин көзөмөлсүз жана маалыматсыз калган жагдайында күчөй бермекчи.

Маалыматтык монополия жана фейктер

Биздин коомдо соцтармактарда жалган жаңылыктар, манипуляциялуу маалыматтар кеңири тарайт. Вольф айткандай, маалымат — азыр күч; аны эл билбесе, колдонгон күч элди башкаруучу болуп калат.

Технологиянын тез өнүгүүсү жана жумуш орундарын жоготуу: автоматташтыруу, Жаратман Интеллект, Онлайн бизнес көбөйүүдө. Бирок көптөгөн айыл-кыштак жашоочулары же жаштар бул трансформацияга даяр эмес — билим, тажрыйба жетпестиги байкалат.

Кризистер жана даярдыксыздык: дүйнөлүк кризистердин (пандемия, глобалдык экономикалык басым, согуш) узак мөөнөттүү таасири Кыргызстанды да чайпалтууда. Вольфтун “эл алдында масканы өзү ал, анан башкаларга жардам бер” деген кеңеши кыргыз активисттери үчүн зарыл.

Жалпы тыянак

Вольфтун ой-пикирлери — болгону коркунучтар жөнүндө эмес, о.э., маңдай тер менен жетүүчү мүмкүнчүлүктөр жөнүндө ал бизге:

Дүйнөлүк байланышкан системанын ичинде турганыбызды;
Акча жана маалыматтын борбору кимде экенин жана анын элге, жөнөкөй адамдарга тийгизер таасирин;
Технология жана глобалдашууну адамдардын кызыкчылыгына жарактуу колдонуу зарылдыгын эскертет.

Кыргызстан: маалыматтык көзкарандысыздыкка карата Вольфтун сабагы

XXI кылымдын дүйнөсү мурдагыдай эмес. Эми мамлекеттерди бомбалар же танктар эмес, маалымат агымы жана финансылык көзкарандылык аркылуу башкаруу доору келди. Муну немис философу жана коомдук теоретик Эрнст Вольф көп жылдар бою изилдеп, дүйнөлүк тенденциянын өзөгүн ачып берди.

Анын байкоосунда бүгүн жалпы дүйнөдө элдердин тагдырын саясый лидерлер эмес, финансылык жана маалыматтык борборлор аныктоодо. Бул борборлор — банктар, ири инвестициялык фонддор жана маалымат платформалары. Алардын колунда акча менен бирге маалымат бар, ал эми маалымат — бүгүнкү күндүн эң чоң куралы.

Кыргызстан бул процесстин сыртында эмес

Биз да маалымат агымына көзкарандыбыз. Көпчүлүк кыргыз окурмандары жаңылыкты соцтармактар аркылуу алып, ошол эле учурда фейк, манипуляция жана пропаганданын курмандыгына кабылууда. Эң кейиштүүсү — жаштардын аң-сезимин түзүп жаткан маалымат булактарынын басымдуу бөлүгү кыргыз тилинде эмес.

Эрнст Вольфтун көз карашына таянсак, бул көрүнүш — чакан мамлекеттер үчүн эң кооптуу формадагы көзкарандылык. Себеби маалыматты башка бирөөнүн тилинде, маданиятында жана кызыкчылыгында кабыл алган коом бара-бара өз ой жүгүртүүсүн жоготот.

Маалыматтык көзкарандысыздык деген эмне?

Маалыматтык көзкарандысыздык — бул “дүйнө менен байланышты үзүү” эмес. Тескерисинче, бул маалыматты өзүңө ыңгайлаштырып, өз тилиңде жана маданиятыңда кайра иштеп чыгуу жөндөмү.

Кыргыз коомунда бул үч жол менен ишке ашат:

1. Кыргыз тилдүү сапаттуу маалымат булактарын көбөйтүү.
2. Жаштарды маалыматты эс-акылдуу күмөнсүү менен окууга үйрөтүү.
3. Илим, маданият жана технология жөнүндө маалыматты кыргызча түшүндүрүү.

Бул эмне үчүн маанилүү?

Эрнст Вольфтун ою боюнча, дүйнөлүк кризистер (пандемия, согуштар, экономикалык кысым) — элди маалымат аркылуу багындыруунун жаңы ыкмасы. Эл коркуп, ишенбөөчүлүккө түшкөн сайын, башкаруу жеңил болуп баштайт.

Кыргызстанда да ушундай кырдаал жаралышы мүмкүн:

• Эл ишенимин жоготсо, фейк маалыматтар таасир этет.
• Аң-сезимсиз коом каалаган күч тарабынан манипуляцияланат.

Демек, маалыматтык эркиндик — сөз эркиндигинин жаңы формасы.

Вольфтун кыргыз коомуна сабагы

Эрнст Вольфтун дүйнөлүк анализинен кыргыз коому үчүн үч негизги сабак чыгат:

1. Билим — эң мыкты коргонуу. Маалыматты түшүнүп, талдай билген коомду эч ким адаштыра албайт.
2. Тил — улуттук калкан. Өз тилиңде маалымат жетпесе, ой жүгүртүү да башкалардын көзкарашына оойт.
3. Элдик үн — жандуу альтернатива. Көзкарандысыз ЖМКлар жана агартуучулар коомду манипуляциядан сактайт.

Эрнст Вольф бизге дүйнөнүн жаңы мыйзамын көрсөттү: маалыматка ээ болгон – келечекке ээ болот. Кыргызстан ушул сабакты убагында өздөштүрө алса, элдин аң-сезимин, тилин жана эркиндигин сактап калат. Демек, бүгүнкү милдет — финансылык эмес, маалыматтык көзкарандылыктан арылуу.

Көркөм котормо жана чечмелөө: ChatGPT & О`Шакир

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.