«Эсимде, мен дайыма сөз менен жашадым. Кээде сөз мени сактап калды, кээде сөз менден кутулууну талап кылды» — деген Уинстон Черчилл саясатта гана эмес, адабиятта да оор салмактуу фигура болгон.

Аны көпчүлүгү экинчи дүйнөлүк согуш маалындагы калемпир-мурчтуу тили аркылуу жеңишке жетелеген саясый чечкиндүүлүгү менен билет. Бирок анын калеми кылычтан да миздүү болгон. Ошол себептен Черчилл 1953-жылы Нобель сыйлыгын “адабияттагы өзүнүн чебер тарыхый баяндоосу үчүн” алган. Бул сыйлык ага саясый эмес, көркөм-публицистикалык эмгек үчүн берилген.

Бул — көпчүлүк билбеген тарых.

Черчиллдин жаштык күндөрү

Черчилл бала кезинде саясаттан таптакыр оолак болуптур. Ал — жалгыздыкка жакын, кыялкеч бала болгон. Атасы Лорд Рандольф ага көңүл бөлбөй, “бул баладан эч нерсе чыкпайт” деп катуу кейиген.

Кийин Черчилл мындай дейт: «Атамдын күткөндөрүн актабасам да, анын ишенбөөчүлүгүн төгүндөдүм». Анын жазуучулукка келиши да тагдырдын өзгөчө бурулушу болгон.

Жазуучу болууга түрткү — согуштагы тагдыр

Жаш офицер Черчилл Индия, Судан, Түштүк Африкада кызмат өтөп жүргөндө кырга чыгып, жоодон качып, азып-тосуп түнөп жүрүп, ар күн сайын күндөлүк жазчу. Ал кезде армиянын айлыгы аз болгондуктан, жаш жоокер Черчилл жашоосун калем акы менен камсыздаган. Ал согуш талаасынан гезиттерге репортаж жаза баштаганда жыйырма төрт гана жашта болгон.

Көңүл бураарлык факт: Черчилл ошентип саясатчы катары эмес, репортер-жазуучу катары таанылган! Анын “The Story of the Malakand Field Force”, “The River War” сыяктуу алгачкы китептери согуш талаасында, болгондо да туш-тушунан ок ышкырган маалда жазылган.

Бир курдай ал Бур согушунда туткунга түшүп, андан качып чыгат да, дүйнөгө ал журналист катары дароо таанылат.

Черчиллдин жашыруун өнөрү — сүрөтчүлүк

Биз аз билген, бирок абдан кызыктуу факт: Черчилл 40 жаштан кийин сүрөт тартуу менен олуттуу алектенген. Ал өзүн “Саясаттан качканда мага боёк менен иштөө көбүрөк көмөктөшөт” деп тамаша кылчу экен.

“Painting as a Pastime” — анын улуу инсандардын рух дүйнөсүнө жакын философиясы. Ал китептен эң таасирдүү саптардын бири: «Сүрөт — бул жан дүйнөнү кайрадан ойготор массаж» деген. Анын 500дөн ашык картинасы бар. Айрымдары дүйнөлүк аукциондордо чоң суммага сатылган.

Черчиллдин жазуу стили — аскердик ритм, поэтикалык дем

Анын тексттери кургак тарых эмес, образдуу, кээде поэзияга жакын көркөм туюмдар. Экинчи дүйнөлүк согушта анын жазгандары адеп-аклакты ойготуп турган күчкө ээ эле. Ал ырааттуу, өтө так стили менен айырмаланган: кыска сүйлөмдөр, аскердик командадай ыргак, эмоция менен фактынын тең салмактуулугу.

Черчилл сөздүн энергиясын жакшы билген. Бир жолу мындай деп жазган: «Сөз — бул курал. Аны туура колдонсом, дүйнө өзгөрөт». Бул анын жазуучулук кредосу болгон.

Черчиллдин көп томдуу эмгектери жөн гана хроника эмес. Алар көркөм тарых жанрын англис адабиятында жаңы бийиктикке алып чыккан. Ага Нобель комитети сыйлыкты бергенде мындай деп белгилеген: «Черчилл — тарыхты көркөм сөз менен жанданта алган сейрек автор». Аныгында бул ага саясатчы катары эмес, калеми күчтүү жазуучу катары берилген баа.

Белгисиз, бирок табигый жүзү — романтика

Черчилл катуу мүнөз жазуучу эмес эле. Анын тексттеринде өтө назик, адамгерчилик толгон саптар бар. Өзгөчө “My Early Life” китебинде балапандай таза эмоция, кээде юмор, кээде элегия бар. Анын эң лирикалык саптарынын бири жаш кезиндеги коркуусун сүрөттөгөн текст: «Мен өзүмдү дайыма экиге бөлүнгөн адамдай сезчүмүн: бирөө — коркок, сак; бирөө — ыйманын курал кылып, дүйнөгө чейин чыгып кетүүгө даяр бала».

Аны көптөр саясатчы деп гана билишет, бирок дүйнөлүк адабиятта Черчилл: көркөм-тарыхый жанрдын реформатору, публицистиканын поэтикалыгын кайра жандандырган автор. XX кылымдагы эң таасирдүү сөз устаты, журналисттен — Нобель лауреатына чейин өскөн өзгөчө феномен.

Анын жашоосу сөзсүз бир чындыкты далилдейт: «Күнүнө бир-эки саат жазып жүргөн адам — бир күнү дүйнөнү жазып чыгат». Черчилл дал ошондой болгон.

Черчилл өзүнүн айтуусунда коркок бала болгон

Черчилл бала кезинде өтө мажүрө, кооптонмо, өзүнө ишенбеген бала болгонун өзү мойнуна алганы бар: «Мен бала кезде укмуш коркок болчумун. Коркуумду жашырууну саясаттан эрте үйрөндүм».

Үйдө атасынан корксо, мектептеги мушташтардан качып, тарс-турс үндөрдөн да селт этип турчу. Бирок ошол коркунуч аны чоң адам болууга түрткү берген күчкө айланган. Черчилл кийин мындай деп жазган: «Коркок адамдын эң чоң ийгилиги – өзү корккон нерсеге тик карай алган күнү». Бул анын жашоосунун түпкү философиясы болуп калган.

Атасы менен болгон оор тагдыр — ички жарасынын башаты

Черчиллдин атасы Лорд Рандольф Лондон саясатынын жылдызы болгон. Бирок уулун таптакыр түшүнбөгөн, анын жөндөмүнө ишенбеген. Анын каттарында Уинстонго жазган мындай сөздөр бар: «Сенден эч нерсе чыкпайт», «Мүнөзүң бош», «Ийгиликке жетпей жашап өтөсүң».

Черчилл бул сөздөрдүн көбүн жаш кезинен жутуп өскөнүн кийин мындайча эскерет: «Мен атам күткөн адам эмесмин. Бирок анын баалаганын кеминде эки эсе аткардым».

Анын жазуулукка берилишинин бирден бир себеби, ушул жараны ичке көмүү болчу. Калем — жарасын бүтөгөн дары сыяктуу болгон.

Азыр көп айтылбайт: Черчилл жаш кезинде кеминде төрт жолу өлүмдөн араң калган.

✔ Индияда ат үстүндө баратып жарылган снаряд жанынан өтүп кеткен.

✔ Суданда дарыядан сууга агып кетип, араң кутулган.

✔ Түштүк Африкада поезддеги кырсыкта жараланып, кийин туткунга түшкөн.

✔ Качып баратып, караңгылыкта күзөтчүлөрдүн алдынан өтүп кеткен.

Туткундан качкандагы эң поэтикалык жери — өзү жазган баяны. Түн ичинде жалгыз баратып айткан сөзү бар: «Тагдыр мени чөгөлөгүм келбеген жерден тургузуп койду». Бул сөз аны өспүрүм жоокерден — дүйнө трибунасында сүйлөй алган адамга айландырган.

Черчиллдин тамашакөй өңү — көпчүлүк билбеген касиет

Биз аны катуу лидер катары билебиз. Бирок чындыгында Черчилл өтө тамашакөй, шок, кээде балдардай кылгылыкты кылып бүтүп, тымпыйып калган адам болгон. Анын жашыруун аңгемелеринин бири: бир жолу парламентке кечигип барганда, оппозициядагы депутат ага: “Эмне үчүн кечиктиңиз?” — деп сын айтса, Черчилл кебелбестен жооп берет: “Мен кечиккеним жок, сиз эрте келип алгансыз”.

Бир мерте кызматчы келин ага кокусунан идиштеги сууну жаба төгүп алганда, Черчилл жай гана башын көтөрүп: “Кабатыр болбоңуз. Менин башымдан мындан да катуу бороон-чапкындар өткөн” — деп келинди соороткон экен. Бул анын терс маанайды дароо жеңил юмор менен жеңген касиети болчу.

Черчилл — үйдөгү жумшак адам

Саясатта таштай катуу көрүнгөнү менен, үйдө таптакыр башка: балдарына, жубайына эбедейи эзилген жан болгон. Аялы Клементине менен жазышкан каттарында анын өтө назик, ички дүйнөгө тереңдиги ачылат. Жазгандары адабий кооздуктагы каттар. Кыска мисал: «Сен менин табиятымдагы катуу бороондой мүнөзүмдү тынчтандырган жалгыз деңизсиң». Мына ушундай романтикалуу Черчиллди көптөр элестете да албайт.

Кээ бир тарыхчылар анын жашоосунда депрессия кезиккенин айтып келишет. Черчилл өзү “кара ит” (black dog) атаган анысын. Ал мындай деп жазган: «Кээде жанымда кара ит отурат. Аны көргүм жок, бирок ал жанымдан кетпейт». Бул анын адамдык күрөшү болгон. Ал сүрөт тарткан күндөрү гана дал ушул “кара итти” кубалап чыгарчу.

Ал тарыхты гана эмес, өзүнүн ички согуштарын да сөзгө айландырган. Анын адабий күчү — фактыларды эле эмес, эмоцияны да таамай сүрөттөгөнүндө: «Тарыхты жазган адам – тарыхты бир аз болсо да жаратуучу». Бул фраза анын адабий философиясынын туу чокусу.

Жаратма Интеллектин (ChatGPT) жардамы менен даярдаган О`Шакир

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.