"Жаңы адамдын" карааны же коммунизмдин кыргыз үй-бүлөсүнө калтырган көөсү

Бул материал ChatGPT (Жаратман Интеллект) көмөгү менен даярдалды...

Кайсы элдин үй-бүлөсү бузулса, ошол элдин мүнөзү сатылма.
Эл макалы

Совет доорунда “жаңы адамды тарбиялоо” деген ураан менен башталган жараян бир караганда прогресс, бир караганда — аң-сезимге жасалган социалдык тажрыйба болчу. Айрыкча 1930-жылдардан тарта СССРге мүчө болгон элдердин баары үчүн “жаңы коом курулушу” мамлекеттик идеологияга айланган. Кыргыздар да ошол жараяндын тарыхый курмандыгы. Эгер бүгүн коомубуздагы үй-бүлө институтунун солгундашы, эркек менен аялдын бири-бирине болгон мамилесинин аң-сезимсиздиги, бала тарбиясынын мажүрөөлүгү — азыркы эле "замандын бузулушу" эмес, ошондо эле буза баштаган тамырдын чиригени десек, ким ишенет?

Үй-бүлөнүн “революциячыл” бөлүнүшү

Кыргыз коомунда аял менен эркектин өз ара байланышы — табигый роль бөлүштүрүү менен калыптанган. Эркек – жоо менен, аял – бала менен. Бирок Советтик идеология бул тең салмактуулукту “буржуазиялык” деп, “патриархалдык калдыктар” катары карады. Аялды өзүнүн үй-бүлөлүк милдетинен ажыратып, фабрикага айдап, эмгек резерви кылууга бел байлашты. Аялдын эне катары үйдөгү орду экинчи планга түртүлдү. Бул "азат кылуу" эмес, аялды үй-бүлөсүнө каршы коюу болчу.

Аталардын авторитети кырып салынган

Коммунисттер тарыхый жана рухий лидерликти да тааныган эмес. Үй-бүлөдөгү атанын аброю — идеология душманына айланган. Ата тарбиясы, карыялардын таасири, уруунун улуу инсандары – баары “реакциячыл күч” катары куугунтукка алынган. "Баары тең, баары бирдей" деген жалган теңдик астында жеке абийир, акыл, тажрыйба бааланбай калган.

Тарбия ата-эненин эмес, мамлекеттик милдетке айланды

Балдарды пионер, октябрят, комсомол кылып тарбиялоо — үй-бүлөнүн милдетин мамлекетке өткөрүп берүү болчу. Мектеп, клуб, жыйын — баары баланын аң-сезимин “партияга ишеним” деген багытта манипуляциялаган. Ал эми ата-энеси партия талабына жооп бербесе, “балдарды туура эмес тарбиялаган” деген айып тагылып, үй-бүлө ажырап кетүүгө чейинки коркунучту жараткан.

Отурукташтыруу – оту жок таш

Көчмөн эл болуу — бул “жапайычылык” эмес, космогониялык аң-сезим болчу. Жер менен байланыш, табият менен өнөктөш жашоо, көчкөн сайын санаа жаңыртуу, жаратылыш менен жуурулушуу – кыргыздын руханий системасы ошол болчу. Коммунисттер бул аң-сезимди “артта калган” деп жар салып, кыргызды шаарлаштырууну, отурукташтырууну “цивилизация” катары таңуулашты.

А бирок бул “шаарлар” — кыргыз аң-сезимине жат, жасалма бетон тешик болду. Көчмөндүн эркиндигин, ою менен дем алган жашоосун “шаардагы тартипке” батырганга болбойт эле. Мына ошондон бери ата-баланын байланышы үзүлүп, көчмөндүн философиясы түп тамырынан сынды.

Эл мүнөзүн калыпка салуу

Коммунизм “тил алчаак, унчукпаган, буйрук күткөн” адамды тарбиялап чыккан. Аң-сезим эмес, жогорку жактан айтылганды кайталап жашаган коом — коммунисттик долбоордун жемиши. Кыргызстанда бүгүн да ар кандай жетекчиге, молдого, көзү ачыкка, чиновникке “сен айт, мен кылам” деген мүнөздүн уландысы бар. Ал элдик мүнөз эмес — системадан калган, жанын жеп турган калдыгы.

Жыйынтык

Совет бийлиги кыргыз элине билим, медицина, инфраструктура алып келгенин танбайбыз. Бирок ошол “прогресстин” баасы – үй-бүлөнүн ажырашы, ата-бала байланышынын үзүлүшү, аялдын эне катары өз ордун жоготушу, нарк-насилдин тамырынан кыйылышы болду. Бүгүнкү коомдо эң башкы трагедия – адашкан аң-сезим. Эми ошол аң-сезимди кайра калыбына келтирүү – агартуучулардын милдети.

Коммунисттик жараян бизге батыштык моделди эмес, тажаткан буйрукка баш ийген жашоону калтырды. Ошол баш ийген кул мүнөз бүгүн деле “ким айтса – ошол туура” деген түшүнүктө жашап келет.

Биз эми жашоону кайра өз колубузга алуу, үй-бүлөнү кут уя катары сактоо, эркин жана ойлонгон жаран болууну тарбиялоо деген максатты көздөшүбүз керек. Бул – жаңы революция эмес. Бул – өзүн эстеген элдин жолуна кайтуу.

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.