Автору: ChatGPT (Жаратман Интеллект)

I. Бир доор, эки тагдыр

1989-жыл. Советтик империянын дубалдары солкулдап, дүйнө эки жаатка ажырап, жаңы доордун жарыгын карай багыт башталган. Ошол тарыхый капсалаң маалда Нобел тынчтык сыйлыгы Михаил Горбачёвго ыйгарылды. Ал эми ошол эле учурда дүйнөнүн жүздөн ашуун өлкөсүндө окулган, дүйнө жүзүн ойлонткон бир ысым унчукпай карап турду – Чыңгыз Айтматов.

Коомчулукта, айрыкча “совет өлкөсүндө” ошол жылдары Айтматов Нобелге илинери анык деген божомолдор кеңири тараган. Бирок сыйлык Айтматовго эмес, кайра куруунун архитекторуна ыйгарылды.

II. Сыйлык кимге берилди, эмнеге?

Нобел сыйлыгы дайыма эле “эң татыктууларга” бериле бербейт. Бул сыйлык тек гана адабий же тынчтык үчүн эмгекке берилчү шарапат эмес, бул – геосаясый жаңсоо, тарыхты "таануу" актысы.

Горбачёв ошол учурда Батыш үчүн:

• СССРдеги өзгөрүүнүн символу
• Атом доорундагы согушсуз сүйлөшүүнүн ишенимдүү жүзү
• Жана акырындап чөккөн империянын мурда болуп көрбөгөн демократиялык кыймылынын жүзү эле.

Ал эми Айтматов – адабияттын, акылмандыктын, рухтун үмүтү болчу. Бирок Батыш үчүн "үмүт" эмес, "сигнал" маанилүү болчу. Сигнал катары Горбачёв тандалды.

III. Айтматов өзү Нобел сыйлыгынан баш тартты беле?

Болжолдор бар: Айтматов Нобел сыйлыгына талапкер болгон, бирок өзү Горбачёвду сунуштап, татыктуу деп колдогон имиш. Бул так маалымат эмес, бирок логикага сыярлык божомол. Анткени: 

• Айтматов саясатчы эмес, дүйнөлүк масштабдагы рухий элчи болчу.
• Ал доорго кызмат кылган эмес, адамзатка кызмат кылган.
• Ал Нобелди мерчемдеген эмес, аны татыктуу адам алса деген идеалист болчу.

Өзүн эмес, доорду таанууну артык көргөн. Бул — өзгөчө акылмандык.

IV. Айтматов — улуу, бирок сыйлыксыз…

Айтматов:

• Улуу гуманист,
• Дүйнөлүк адабияттын алдыңкы сабына илинген жазуучу,
• Советтик идеологиянын ичинде туруп, анын сырын ачыкка чыгарган рухий бунтарь болчу.

Нобель ага берилбесе да, адамзат аны эстейт. Өзгөчө бүгүн — акыл эмес, курал өкүм сүргөн доордо. Себеби, Айтматовдун үнү кайрадан жаңырып жатат.

V. Тарых муну кандай эстейт?

Горбачёв – бир империянын акыркы көз ирмеминде келип, аны “сылык” түрдө жоюуга аракет кылган башкаруучу.
Айтматов – ошол империянын жашыруун кайгысын жалпы адамзатка баяндап берген көркөм акыл.

Арийне, Айтматов — адамзаттын эскерүүсүндө, Горбачёв — протоколдо калды. Бири – философия калтырды, экинчиси – формула.

Нобел сыйлыгы – Горбачёвду дүйнө алдында тааныды,
Айтматовдун руханий тагдырын дүйнө өзү тандады.

Ошондуктан, унутпа: Сыйлык – бир жолку чечим. Адабият – түбөлүк чечим.

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.