«Эркиндик – бул тиранды атасынын атынан атабай калуу».
Иосиф Бродский

Иосиф Бродский мектепти толук бүтпөй, 8-класстан кийин окуудан чыгып кеткен. Себеби, советтик доордун реалдуулугунда ал поэзияга жана өз алдынча билим алууга башоту менен киришкен, ошол эле маалда формалдуу билим берүү системасын жек көргөн.

Кийин ал өзүн өзү билимдүү кылып өстүрүп, англис, француз, поляк жана башка тилдерди өз алдынча үйрөнүп, көп жолу “менин эң мыкты дипломум — менин китеп текчем” деп тамаша-чын кебин дамамат кайталаган.

1. Эркиндикти сүйгөн акын тагдыры

Иосиф Бродский (1940–1996) — ХХ кылымдын эң таасирдүү орус акындарынын бири. Бирок анын чыгармачылыгы совет бийлиги үчүн "кооптуу" болчу, анткени Бродский социалисттик реализмге баш ийбей, адамдын жан дүйнөсүн, экзистенциалдык боштукту, эркиндик наркын чагылдырган поэзия жаратуучу.

Совет идеологиясы үчүн мындай чыгармачылык идеологиялык диверсия катары бааланган.

2. Айыбы – “мите курт” болчу

1964-жылы Бродскийге расмий коюлган айып: "тунеядство", башкача айтканда, коомго пайдалуу эмгек кылбагандык. Анын поэзиясын басып чыгарууга бийлик тыюу салгандыктан, ал жашоо үчүн ар кайсы жерлерде кыска мөөнөттүү иштер менен күн өткөргөн. Акындын жазмышын ошол кездеги КГБга шыйпаңдаган ленинграддык журналисттер чагым аркылуу чечишкен. Аны "жалкоо", "коомдун мүчөсү эмес" деген жалган бейне аркылуу сыпатташкан.

Сот процессинде Бродский өзүн коргоп: "Поэт — это профессия Божья" — деп көк беттенген. Бул сөзү ошол кездеги коомдук пикирди солкулдатканы менен, бирок режим үчүн чагым катары кабыл алынган.

3. Эмне үчүн душманга айланды?

Совет бийлиги үчүн Бродскийдин башкы "күнөөсү" — идеологиялык көз карандысыздык. Ал акын катары коммунизмдин келечегине ишенген эмес. Адам эркиндигин баалаган. Бийликтин айтканын эмес, жүрөгү шыбараганды жазган.

Ал тымызын жолдор аркылуу чыгармаларын жашыруун таратып, цензурага баш ийбеген интеллигенттердин символуна айланган.

4. Сүргүнгө айдалуу жана Нобелге жетүү

Сот чечими менен Иосиф Бродский Архангельск облусунун алыстагы тургуну Коноша айылына 5 жылга сүргүн айдалган. Бирок дүйнө коомчулугунун, айрыкча Жан-Поль Сартр, Жан-Кокто, Анна Ахматова, Корней Чуковский өңдүү дүйнөлүк интеллигенциянын басымы менен ал бир жылдан кийин эркиндикке бошотулган.

1972-жылы совет бийлиги аны өлкөдөн сүргүн кылат. Ал эми 1987-жылы Бродский Нобель сыйлыгына татыктуу биринчи орус акыны болуп тарыхта калды. Ага чейин Иван Бунин (1870–1953) гана 1933-жылы Нобель сыйлыгын алган, бирок ал прозаик.

5. Бродскийдин рухий айбаты

Иосиф Бродскийдин тагдыры — бийликтин идеологиясы менен акындын рухий эрки жуурулушпастыгын көрсөтөт. Ал бийликке кызмат кылуудан караманча баш тартып, акындык ар-намысты тандап жашаган. Анын өмүр жолу — ыр жазуу аркылуу эркиндикке жеткен күрөштүн символу.

Үй-бүлөсү, чыгармачыл чөйрөсү жана руханий жалгыздык

Советтик доордун кысымынан сүргүнгө айдалып, бирок дүйнөлүк поэзиянын бийиктигине жеткен анын адабий тагдыры саясатка кандай каршы турса, жеке жашоосунда да терең руханий жалгыздык жана ички каршылыктар менен жашаган.

Атасы – Александр Бродский фото кабарчы, апасы – Мария Вольперт котормочу. Экөө Ленинградда жашаган тектүү, билимдүү үй-бүлө саналган. Энеси ашыкча чынчыл, күйүмдүү аял, атасы согушта кызмат өтөп, андан кийин фотограф болуп иштеген. Бирок Иосиф жаштайынан эле коомдун тарбиялык форматына сыйбаган өзгөчө бейбаш болуп өсөт. Бродскийдин энесине болгон байланышы өзгөчө: ал сүргүнгө айдалганда, энесин биротоло көрбөй калгандан кийин поэзиясында кайгы-муңга толгон бир катар ырларын энесине арнаган ("Письмо к матери").

Ал өзүнүн уулу Андрейден тышкары, башка да кыска байланыштарынан балдары болгон деген айың кептер айтылат. Бирок Бродский бул жаатта эч үн катпаган жан. Үй-бүлө курууда да, аталык милдеттерди аркалоодо да ал бир түрдүү обочолонгон, баш ийбеген тагдырдын адамы болгон. Анын ичи туюк мүнөзү жана ички конфликттери аны дайыма жалгыздыкка сүрөп турган.

Чыгармачыл чөйрөсү: достор жана араздашуулар

Бродскийдин чыгармачыл чөйрөсү – совет доорундагы диссидент акындардын, жазуучулардын өз алдынча дүйнөсү. Ал жаш кезинде Анна Ахматова менен жакын таанышып, андан көп таасир алган. Ахматова анын поэтикалык генийлигин эрте байкап, өзүнүн "мураскорлорунун" бири катары көргөн. Алардын мамилеси – поэзия аркылуу муундардын байланышы катары да сыпатталат. Ахматова Бродскийге "менин руханий уулум" деген сөздү да айтканы бар.

Бродский совет бийлигине баш ийгендер менен бир далай жаңжалдарды башынан кечирген. 1960-жылдардагы ленинграддык "бейформалдуу" адабий чөйрө анын башкы чордонуна айланган. Бирок ошол эле доордо көптөгөн жазуучулар жана адабий ишмерлер менен болгон пикир келишпестиктер, ал тургай Бродскийди "формализм" жана "антисоветтик ниети" үчүн жектегендердин катарында болгон. Бул анын кийин сүргүнгө кетишине кошумча шылтоо болгон.

Сүргүнгө кетер алдында Андрей Синявский, Александр Галич, Наталья Горбаневская, Корней Чуковскийдин кызы Лидия Чуковская жана башка диссиденттер Бродскийди коргоого аракет кылышкан. Бирок бул аракеттер жетишсиз болуп, ал 1972-жылы биротоло СССРден чыгарылып, АКШга кетүүгө аргасыз болгон.

АКШдагы чөйрө: эркиндик жана тагдырдын жаңычылдыгы

Америкада Бродский Колумбия, Мичиган жана Маунт-Холийок университеттеринде сабак берип, бир катар англис тилдүү өз аудиториясын жарата алган. Анын айланасында Жон Апдайк, Сьюзен Зонтаг, Дерек Уолкотт сыяктуу чыгармачыл достор пайда болот. Бирок ал бул эркиндиктин ичинде деле руханий жалгыздыкты көп тарткан.

Ал "эркиндик" түшүнүгүн батыштык жеңил ойлуу күнүмдүк жашоо менен эмес, ички руханий эркиндик менен байланыштырып көргөн. Андыктан Бродский батыштагы көптөгөн теңтуш акындарынан айырмаланып, өзүн "кең дүйнөнүн чегиндеги" акын сезген. Анын поэзиясы советтик реализмден алыс, бирок батыштык постмодернизмге да жуурулушпаган өзүнчө космосту түзгөн.

Корутунду

Иосиф Бродский — эркиндиктин гана эмес, руханий жалгыздыктын акыны. Анын үй-бүлөлүк жана чыгармачыл тагдыры XX кылымдын саясый жана руханий драмасын камтыган ири баян. Ал өзүн "адам болуунун акыбети" үчүн түрмөгө отуруп, сүргүнгө айдалып, бирок акыры Нобел сыйлыгына чейин жеткен улуу тагдыр ээси...

Бул материал О`Шакир жана ChatGPT өнөктүгү менен даярдалды.

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.