"Мен адамзатка жогору баа бербейм. Бирок адамдын азапка чыдоосуна, сөөктөн өткөн муздакка туруштук бергенине таңгалам."
В.Шаламов

Кыскача өмүр баяны

Варлам Тихонович Шаламов 1907-жылы 18-июнда Вологда шаарында дин кызматчынын үй-бүлөсүндө төрөлгөн. Москвадагы Мамлекеттик университеттин юридикалык факультетинде билим алып жүрүп, 1929-жылы революцияга каршы пропаганда айыбы менен камакка алынган. Алгачкы жазасы үч жылдык. Бирок тагдыр аны ушуну менен эле коё берген жок: кийинки ондогон жылдарын Колымадагы ГУЛАГ лагерь системасында өткөргөн.

Куугунтукка кабылышы

1937-жылы "контрреволюциялык ишмердүүлүк" деген айып менен кайра камакка алынат. НКВД аны "троцкист" деп жарыялап, 10 жылга кесет. Кийин согуш маалында да боштондукка чыгарылбастан, лагерде оор жумуштарга айдалып, адам чыдагыс шартка кабылат. Колыма — советтик лагерь системасынын эң оор жана азаптуу аймагы катары белгилүү.

Шаламовдун айтымында, Колыма — "адам баласын сыноочу лаборатория" эле. Бул жерде ачарчылык, сөөктөн өткөн суук, оор жумуш, кордоолор — күнүмдүк көрүнүш.

Чыгармалары жана маңызы

Лагерден кийин гана 1950-жылдардын ортосунда эркиндикке чыккан Шаламов өз башынан өткөргөндөрүн жазууга киришет. Анын эң белгилүү чыгармасы — "Колыма баяндары" ("Колымские рассказы") аттуу көп томдук цикли. Бул чыгармада романтикалуу "лагерь баатырлары" эмес, адамды айбанчылыкка айланткан реалдуу шарттар сүрөттөлөт.

Ал лагерди эч кандай "өнүгүү мектеби" катары көрбөйт, тескерисинче, ал жер адамдык сапаттарды талкалай турган машине катары чагылдырылган. Шаламовго чейин ГУЛАГ тууралуу мындай ачык жана ырайымсыз чындыкты эч ким жазган эмес.

Коомго тийгизген таасири

Советтик доордо анын чыгармалары цензурадан өтпөй, негизинен чет өлкөдө басылган. СССР кулагандан кийин гана Шаламовдун атын ачык аташып, "Колыма баяндары" толук жарыялана баштаган. Бүгүн ал ГУЛАГ адабиятынын өкүлү Солженицын менен катар эң маанилүү фигура болуп калды.

Варлам Шаламов — куугунтук, репрессия жана тоталитардык режимдин курмандыгы. Анын тагдыры бир гана советтик доорго тийиштүү эмес, жалпы адамзаттын эсинде калар сабак болууга тийиш. Ал бизге эркиндиктин баасы жана адамдык абийирдин морттугу жөнүндө эскертип турат.

Материал ChatGPT көмөгү менен даярдалды.

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.