9-китеби мында>>>>>

ОНУНЧУ КИТЕП

1. Качан өзүңдүн жасалмасыз, жөнөкөй, бир бүтүн, жылаңачтанган чыныгы жүзүңдү, денеңден да ачык-айкын, жакшырак көрө аласың? Качан достукка бекем туруп, ал үчүн өз жаныңды курман кылууга даярсың? Качан бардык муктаждыктардан арылып, эч нерсеге умтулбай, жандуу-жансыз дүйнөнүн ыракатынан баш тартасың? Анткени аларды узартууга убакыт, мейкиндик, климат, адамдардын мактоосу да жетишсиз эмеспи? Качан бул жарык дүйнөгө жаралганыңа канааттанып, ар бир учурга кубанып, бардык жакшы нерселер кудайдын ырайымы менен жаратылган деп ишеним артасың? Анткени ал – бардыгын жеткилең, жакшы, сулуу, жаратып, бириктирип, чиригенди кабыл алып, кайрадан жашоого чакыруучу эмеспи? Качан кудай жана адамдар менен бирге эч кимди айыптабай, айыптоого татыктуу болбой, бир шаарда жашай аласың?

2. Жараткандын сага койгон талаптарын терең түшүнүп, жашооңдогу ордун аныкта. Бул талаптарды аткарууда жан дүйнөңдүн тазалыгын сактоого аракет кыл. Андан соң жан катары өзүң күткөн нерселерди байкап, эгер бул сенин акыл-эстүүлүккө негизделген жашооңдун табиятын бузбаса, аларды кабыл ал. Акыл-эстүүлүк – бул жарандык милдет. Ушул принциптерди карманып, башка эч нерсеге алаксыбай жаша.

3. Бардык нерсе же сиздин табиятыңыз көтөрө алчу деңгээлде болот, же көтөрө албас деңгээлде болот. Демек, табиятыңыз көтөрөр жүккө туш болсоңуз, наалыбаңыз, аны табият бергендей кабыл алыңыз. Эгер көтөрө албасаңыз, анда нааразы болбоңуз, анткени бул сизди жок кылат. Эсиңизде болсун: сиз үчүн пайдалуу жана туура деп эсептегендин баарын өз дүйнө таанымыңыз чыдамдуулук менен көтөрүүгө табият мүмкүнчүлүк берген.

4. Кимдир бирөө ката кетирсе, ага жылуу мамиле жасап, кай жерин оңдош керектигин түшүндүрүңүз. Эгер колуңуздан келбесе, өзүңүздү ашыкча сынга алып, капаланбаңыз.

5. Башыңызга эмне келбесин, ал сиз үчүн алдын ала даярдалган. Себептердин биригиши тагдырыңыз менен бул окуяны эзелтен байланыштырып койгон.

6. Алгач табият башкарган бир бүтүндүн бөлүгү экенибизди түшүнөлү. Демек, өзүм сыяктуу бөлүктөргө жакынмын. Ушуну эске алып, өзүм бир бөлүгү болгон нерсеге ачууланбайм, анткени бүтүндүн эч зыяны жок. Себеби, бүтүндүктө өзүнө пайдалуу болбогон эч нерсе жок, жана бул бардык табиятка, айрыкча дүйнөгө тиешелүү. Эч бир тышкы күч аны өзүнө зыяндуу нерсени жаратууга мажбурлабайт.

Эми ушундай бир бүтүндүктүн бир бөлүгү экенимди эске алып, болуп жаткан нерселердин баарын жакшы кабыл алам. Табиятымдан улам өзүм сыяктуу бөлүктөргө жакын болгондуктан, коомго жат эч нерсе кылбайм. Тескерисинче, өзүмө жакындарга кам көрөм, бардык аракетимди жалпы жыргалчылыкка багыттайм. Эгер баары ушундай кылса, жашоо гүлдөп-өнүгөт. Жарандын бакубат жашоосу – бул өз ишин мекендештерине пайдалуу кылуу жана шаар бергендин баарын кабыл алуу.

7. Мындай деп айта алам: ааламга кирген ар бир нерсенин жана анын бөлүктөрүнүн акыры жок болуп кетиши – бул сөзсүз чындык. Муну "өзгөрүү" дегенден көрө, ушул чындыкты айтканыбыз туура. Эгер бул кубулуш табигый жана сөзсүз болсо, анда ага каршы чыгуу туура эмес. Анткени, нерселердин бөлүктөрү башка абалга өтүп, жок болуп кетүүгө кайдыгер эмес. Демек, табият өз бөлүктөрүн жамандыкка дуушар кылып, аларды ошого багындырып, акыры ошол жакка алып кетет. Же мындай көрүнүштүн кантип ишке ашканын билбейбиз. Эгер кимдир бирөө табият мыйзамдарын четке кагып, бул процесстердин табигый экенин айтса, абсурд.

Анткени бүтүндүн бөлүктөрүнүн өзгөрүшү табигый экенин моюнга алып, табиятка каршы бир нерсе болуп жаткандай таң калып, кыжырдануу – бул логикага сыйбайт. Анткени, ар нерсе өзүн түзгөн бөлүктөргө ыдырап кетет. Бул же алгачкы элементтердин чачырашы, же катуу заттын жерге, демдин абага айланышы сыяктуу, алар да циклдер аркылуу жаңыланып, бүтүндүн бир бөлүгү болуп калат. Катуу затты да, демди да алгачкы нерсе деп эсептебегиле, анткени алар да мурунку тамак-аштан жана абадан келип чыккан. Ошентип, өзгөргөн нерсе жаралган эмес, тескерисинче, кабыл алынган нерсе өзгөрөт. Же бул сизди азыркы учурда сөз кылып жаткан нерсеге арзыбаган өзгөчө касиеттерге ашыкча байлап коёт.

8. Өзүңүзгө ушул ысымдарды ыйгарыңыз: акылдуу, татыктуу, чыныгы, бирдиктүү ой жүгүрткөн, эркин ойлуу. Аларды бекем карманыңыз, өзгөртпөңүз, бузбаңыз. Бул сапаттарга тез жетүүгө умтулуңуз. Акылдуулук – бул ар нерсени кылдат текшерүү, алаксыбоо. Бирдиктүү ой жүгүртүү – бул табият берген нерсени ыктыярдуу кабыл алуу. Эркин ой жүгүртүү – бул дененин кыймыл-аракетине, атак-даңкка, өлүмгө жана башкага карабаган ой эркиндиги. Эгер өзүңүздү ушул ысымдар менен аныктасаңыз, башкалар сизди башкача атаганына карабай, өзүңүз да өзгөрүп, жаңы жашоого кадам таштайсыз. Анткени, буга чейинки жашооңузда адашып, булганып, жырткычтардай жашоо өткөргөнсүз. Ошондо сиз бул ысымдардын деңгээлине көтөрүлөсүз. Эгер ошол бийиктикте тура алсаңыз, бактылуу аралдарга жеткен адамсыз.

Ал эми тайгаланып, күчүңүз жетпестигин сезсеңиз, сабырдуулук менен өз күчүңүз жетер бурчка чегиниңиз. Жашоону таштап кетүүгө туура келсе да, ачууланбай, жөнөкөй, ак ниеттүүлүк менен, жашоодо жок дегенде бир жакшы ишти жасоого аракет кылыңыз. Бул сапаттарды эсиңизде сактоо, кудайды эстөө менен барабар. Анткени, кудай өзүн шылдыңдагандарды жактырбайт, тескерисинче, акылга сыйгандын баарын өзүнө окшоштурууну каалайт. Анжир дарагы анжир дарагына, ит итке, аары аарыга, адам адамга окшош болушу керек. Ар бир нерсе өз табиятына ылайык келсин.

9. Уятсыздык, убаракерчилик, коркуу, бузукулук, кулчулук – табияттын байкоочусу катары кабыл алган ыйык принциптериңиз күндөн-күнгө өчүүдө. Бирок азыр баарын түшүнүп, бардык кырдаалдарды, атүгүл дароо жеңе турган, билимден жаралган ыйманды тапчу мезгил келди. Жөнөкөйлүк – бул ар нерсенин табиятын, дүйнөдөгү ордун, жаралгандан берки убактысын, түзүлүшүн, анын жашоо булагын, жараткан же алып кетүүчү күчтөрдү түшүнүү. Качан сиз ушуларды көрө баштайсыз?

10. Жөргөмүш чымын кармаганына сыймыктанат. Башкалары да ар кандай олжолорду кармайт: бири коёнду, үчүнчүсү бөдөнөнү торго түшүрөт, төртүнчүсү каманды, дагы бири аюуну, дагы бири сарматтарды. Бирок алардын баарын терең карасак, алар чындыгында зордукчулар эмеспи?

11. Өзгөрүү – жашоо мыйзамы. Бул чындыкты түшүнүп, аны эч качан эсиңизден чыгарбаңыз. Рухуңузду бийик кармоо үчүн бул абдан маанилүү. Ошол эле учурда, бул дүйнөдөн кетериңизди унутпаңыз жана жаратылыш менен гармонияда жашоого аракет кылыңыз. Башкалардын пикирине көңүл бурбастан, адилеттүү болуңуз жана өзүңүздү сүйүңүз. Маанисиз нерселерге алдырбастан, түз жол менен жүрүп, Кудайды ээрчиңиз.

12. Эгер алдыда эмне кылуу керектиги ачык-айкын болсо, анда эч кандай божомолдоонун кереги жок. Эгер туура жолду көрүп турсаң, анда артка чегинбестен, ишенимдүүлүк менен алга кадам ташта. Агер жол көрүнбөсө, анда сабырдуулук менен күтүп, эң акылдуу кеңеш берер адамдарга кайрыл. Эгер дагы бир башка нерсе тоскоолдук жаратса, анда адилеттүү көрүнгөн нерсени бекем карманып, колуңдагы бар мүмкүнчүлүктү акылдуулук менен пайдалан. Анткени, эң жогорку жетишкендик – бул максатка жетүү, а ийгиликсиздик орто жолдо гана орун алсын. Акылды жетекчиликке алган адам тынчтыкта да, активдүүлүктө да, жеңилдикте да, туруктуулукта да бирдей тең салмактуулукту сактайт.

13. Ойгонгондон кийин дароо өзүңө суроо бер: башка бирөөнүн адилеттүү жана жакшы болушу сиз үчүн маанилүүбү? Эгер жооп "жок" болсо, анда эсиңизге салыңыз: айланаңыздагы адамдар мактоого татыктуубу же жемелөөгөбү? Алар төшөктө, дасторкондо кандай? Эмне кылып, эмнеден качышат? Эмненин артынан түшүп, эмнени уурдашат? Алар уурулукту колу-буту менен эле эмес, эң кымбат нерсеси менен да жасабайбы? Ыйман, уят, акыйкаттык, акылмандык сыяктуу баалуулуктарды унутуп калышкан жокпу?

14. Табиятка баш ийген жөнөкөй жан мындай дейт: "Каалаганыңды бер, каалаганыңды ал". Ал муну текеберчилик менен эмес, терең сый-урмат, берилгендик менен айтат.

15. Кичинекей нерселерди чоңойтуп албагыла. Тоодо жашагандай жашагыла, анткени кай жерде болбосун, баары бирдей. Шаар жашоосу бардык жерде. Табиятка жараша жашап, чыныгы адам кандай болорун эл көрүп үйрөнсүн. Эгер чыдай алышпаса, өлтүрүшсүн – мындай жашоодон көрө өлгөн артык.

16. Татыктуу адам кандай болуу керектигин талкуулабай, ошондой адам бол.

17. Түбөлүктүүлүктү жана бүт табиятты, ага салыштырмалуу бардык нерселердин майда экенин, ал эми убакыт өтүшү менен баарынын өзгөрөрүн өжөрлүк менен элестет.

18. Ар нерсенин өз жашоосу барын, ар нерсе бузулуп, өзгөрүп, чирип, чачырап баратканын түшүн. Же бардыгы сыяктуу ал да өлүү үчүн жаралган.

19. Тамак жегендер, уктагандар, кийингендер, заңдагандар ж.б.у.с. Алар канчалык эрктүү, текебер, ызалуу, жогору жактан жек көрүүчүлөр болбосун – бир аз мурда алар эмнеге кулдук урушкан эмес; жана бир аз убакыттан кийин алар ошол эле абалга келишет.

20. Жалпы табият берген ар нерсе ырайымдуу, анан бергени да ырайымдуу.

21. Жер нымдуулукка зар, бийик асманга зар – жана дүйнө болор нерсени жасоону самайт. Ошондуктан, дүйнөгө кайрылып айтам: мен да сени менен бирге зармын. Ошондуктан, "адатта жасайт" деп айтуунун ордуна, "ал муну жакшы көрөт" дешет эмеспи?

22. Сен же бул жерге көнүп жашайсың, же бул жерден кетесиң, ошону каалагансың; же сен өлгөнсүң, кызматыңды аткарып бүткөнсүң. Башка жол жок. Бейпил бол.

23. Талаанын ушундай экени, бул жердегилердин баары тоонун чокусундай, деңиз жээгиндегидей, бардык жердегидей эле экени дайыма эсиңде болсун. Баары Платондун сөзүндөй экенин көрөсүң: ал – дейт – тоодо өзүнө короо жасап, маарагандарды сааган.

24. Мени эмне жетелеп барат? Азыр аны кантип калыптандырып, эмнеге жумшашым керек? Ойлорумда акыл нуру барбы? Дүйнөдөн алыстап, жат болуп калбадымбы? Рухум денеме баш ийип, анын өзгөрүлмө каалоолоруна моюн сунуп калбадымбы?

25. Кожоюнун таштап кеткен кул качкынга айланат. Мыйзам – биздин кожоюн, аны бузган адам – качкын. Ошол сыяктуу ким кайгыга, ачууга же коркууга алдырса, ал ошол сезимдин туткунуна айланат. Баарыбыз мыйзамдын бийлиги астындабыз, анткени мыйзам – бардык нерсенин түпкү негизи. Ошентип, корккон, кайгырган же ачууланган адам – өзүнүн ички туткунунда калган адам.

26. Жатынга түшкөн уруктун жашоосу – бул сырдуу башталыш. Андан кийин ар кандай факторлордун аракети менен жаңы өмүр жаралат. Бул чындыгында эле таң калыштуу! Тамак-аштын да жолу ушундай: ал кекиртекке киргенден кийин, ал аркылуу биздин сезимдер, каалоолор, жашоого болгон кумарлануу, энергиябыз жана башка көп нерселер жанданат. Ошентип, бул көрүнбөгөн, бирок күчтүү таасирди жерди баскан же көтөргөн күчкө салыштырууга болот – анын таасири да ошондой эле айкын байкалат.

27. Азыр болуп жаткан окуяларды, алардын мурунку абалын жана келечектеги мүмкүнчүлүктөрүн элестет. Өз тажрыйбаңыздан же байыркы билимдерден белгилүү бардык иш-аракеттерди же ушул сыяктуу көрүнүштөрдү көз алдыңызга тартыңыз. Мисалы, Адриан, Антонин, Филипп, Александр, Крездин короо-жайларын эстеңиз. Анткени алардын баары бирдей болгон, жөн гана башка адамдар менен алмашылган.

28. Бир нерсеге капаланып, нааразы болгон адам, кудайга курмандыкка чалынган чочко сыяктуу, тепкилеп, кыйналат. Төшөктө жатып, эч нерсеге жарыбай, дүйнө менен байланышыбыз тууралуу ойлонуп ыйлаган адамдын абалы ушундай. А акыл-эстүү жандыкка гана өзүнө болуп жаткан нерселерди өз эрки менен кабыл алуу мүмкүнчүлүгү берилет, анткени жөн гана кабыл алуу – баардыгы үчүн болор нерсе.

29. Ар бир ишиңди жасоодон мурун, бир аз токтол, өзүңө мындай суроо бер: "Өлүм чын эле коркунучтуубу, ушул жашоонун жоголушунан коркомунбу?"

30. Кимдир бирөөнүн катасы сизге таарыныч алып келсе, анда ал таарынычты четке коюп, түпкү себебин изилдеңиз. Сиздин "жакшылык" деген түшүнүгүңүз эмнеге негизделген? Ал материалдык байлык, көңүл ачуу же коомдук таасир сыяктуу нерселерге байланыштуубу? Эгер анын ушул нерселердин кулдугуна түшүп калганын аңдасаңыз, анда таарынычыңызды унутасыз. Анткени анын кул экенин түшүнөсүз. Ал эмне кыла алат эле? Эгер колуңдан келсе аны кул кылган нерсени куткар.

31. Сатирондун кейпин кийгенди көргөндө Сократ, Евтих же Гимендин элесин эске алгыла. Евфраттын толкундарын карап, Эвтихиондун же Сильвандын элесин ойлон. Алкифрондун сөздөрү Тропеофордун сөздөрүнө окшош болсун. А Ксенофонттун жазгандарынан Критон же Северди тап. Өзүңдү күзгүдөн көргөндө, ар дайым Цезарлардын бирин элестет.

Анан ойлонуп көр: алар азыр кайда? Эч жерде. Алар жок. Адамзат тагдыры да ушундай – түтүнгө айланып, акыры жок. Айрыкча бир жолу өзгөргөн нерсе, чексиз убакыт ичинде эч качан кайрадан ошол калыбына келбестигин эсиңерде бекем туткула.

Эмнеге мынчалык майда-чүйдөгө тынчсызданасыңар? Бул майда-чүйдө нерселерден тынчтык жолу менен арылуу жетиштүү эмеспи? Чынында, кайсы заттан же кайсы кырдаалдан качасыңар? Эгер жаратылышты кылдат изилдөө аркылуу жашоонун чыныгы маңызын түшүнгөн акыл үчүн бул жөн гана көнүгүү болбосо, анда мунун баары эмне үчүн?

32. Чынында жөнөкөй же боорукер эместигиңди эч ким далилдей албайт. Эгер кимдир бирөө ушундай сөздөрдү айтса, анда ал жалган сүйлөйт. Себеби, өзүң кааласаң, боорукер, жөнөкөй болууга эч кандай тоскоолдук жок. Жашооңдун ар бир мүнөтүн баала, анткени ал түбөлүккө созулбайт. Ошондуктан, өзүңдү өзгөрткүң келгенге чейин, акылдуу жана туура чечимдерди чыгарууга аракет кыл.

33. Мындай жагдайда эмне кылуу керек же эң акылдуу жол кайсы? Анткени, кандай болбосун, иш-аракет кылууга жана сөз айтууга болот. Менин тоскоолдуктарым бар деп актанба. Ички сезимиң толук канааттанмайын, онтологонуңду токтотпо. Өзүңдү ыңгайлуу сезмейинче, токтобой иш кыл. Көрпенде байлыкка берилгендей, сага баш ийген, башыңа түшкөн нерселердин ичинен адамдык табиятыңа ылайык иш кыл. Адам өз табиятына жараша жасар иштин баарын ыракат деп эсептеши зарыл. Ал эми мунун бардыгын бардык жерде кыла аласың. Суу да, от да, табият жана акыл-эссиз күч башкарган нерселердин баарында тоскоолдуктар, кыйынчылыктар көп. Бирок адамдын руху, акылы, жолуна тоскоол бардык нерсени табигый жана каалагандай жеңип чыга алат.

Акыл-эсиң от өйдөгө, таш ылдыйга, цилиндр жантаймага умтулгандай баарын тез жана эркин кабыл алсын үчүн, өзүңдө ошол жеңилдикти сакта. Андан ары эч нерсе издебе. Себеби, калган бардыгы же денебизге гана таандык, же акыл өзү аларды таанып, кабыл албаса, алар бизге жаракат да, зыян да келтирбейт. Болбосо ушундай жагдайга туш болгон ар бир адам дароо бузулуп кетмек. Анткени, башка бардык жаратылыш объектилерине кандай жамандык тийбесин, ал нерсенин өзүн начарлатат. Ал эми адам, тескерисинче, башына түшкөндү акылмандык менен башкарса, жакшырып, мактоого татыктуу. Ар дайым эсиңде болсун: шаардын чыныгы уулуна шаарга залакасы тийбеген нерсе зыян келтирбейт. Ал эми шаар мыйзамды тепселебеген нерседен зыян тартпайт. Жана бул жалган трагедиялардын эч бири мыйзамдын улуулугун булгабайт. Мыйзам бекем турса, шаар да, жаран да зыян тартпайт.

34. Чыныгы принциптерди терең түшүнгөндөр үчүн эң жөнөкөй нерселер да этиятсыздыктан, коркоктуктан сактай турган эскертүүчү белги болуп калат. Акын жалбырак тууралуу мындай дейт: «Шамал кээсин жерге чачат... Адамдар да...» Мына, сенин балдарың – дал ушул жалбырак сыяктуу. Айланаңдагы ызы-чуу салып, мактап же тескерисинче, каргап, атүгүл тымызын тилдеп, шылдыңдаган нерселердин баары – жалбырак сыяктуу. Сен жөнүндөгү ушак-айыңды кабыл алышы керек болгон нерсе да ошондой жалбырактар. Анткени алардын баары "жаз мезгилинде төрөлөт", андан кийин аларды шамал учуруп, ошондо токойлордо алардын ордуна башка заттар өсүп чыгат. Бардыгынын өмүрү кыска, ал эми сен түбөлүккө кала тургандай бардыгын кууп же кутуласың. Бир аз убакыттан кийин көзүңдү жумасың, ал эми сени көмгөн адамды башка бирөө жоктоп калат.

35. Дени сак көз ар бир көрүнгөн нерсеге "жашыл" деп баа бербеши керек. Анткени ал ооруган көздөй сезимтал. А дени сак кулак жана жыт сезүү органдары бардык үндөрдү угуп, жыттарды кабыл алууга даяр. Дени сак ашказан – бардык тамак-ашты, майдалоого жаралган тегирмен ташы сыяктуу, эч кандай кыйналбай сиңирет. Ошол сыяктуу дени сак акыл-эс болуп жаткан ар бир нерсеге даяр. Эгер ал "Балдардын ден соолугу жакшы болсун" же "Мен кылган иштердин баары мактоого татысын" деп гана ойлосо, анда ал жашыл издеген көзгө же назик тишке окшош.

36. Өлгөндөн кийинки түйшүктөрдөн арылууну эңсегендей бактылуу адам жок чыгар. Ал позитивдүү, акылман инсан эле. Коштошуу учурунда ал өзүнө мындай деди: "Акыры бул тарбиячынын түйшүгүнөн кутулдум. Ал эч кимди кыйнабаса да, мени ичтен айыптап жаткандай сезилчү". Бул позитивдүү адам тууралуу кеп. Бирок бизде баары ушунчалык ашыкча, ошондуктан көптөр бизден кутулууну каалашат!

Өлөр алдында ушуну эске тут: кетүү оңой болушу керек. Мындайча ойлон: "Мен үчүн күрөшкөн, сыйынган, азап чеккен жакындарым, мен кеткенден кийин бул дүйнөдөн кандайдыр бир жубатуу табар деп үмүттөнүшөт. Эмне үчүн бул жерде жашоого жармашып турушум керек?" Албетте, бул алардын жашоосуна ашыкча аралашпай, өз касиетиңди сактап, достук, берилгендик жана жумшактык менен мамиле кылууга тоскоолдук кылбайт. Бирок эч кандай жүк болбостон, сүйрөп бараткандай эмес. Жан денеден тынчтык менен бөлүнүп чыккандай, адамдардан ажырашуу да ушундай жеңил болушу керек. Анткени, жаратылыш аларды бириктирген, эми ажыратып жатат. Мен да жакындарымдан ушундайча ажырайм – эч каршылыксыз, аргасыздан эмес, анткени бул да табигый процесс.

37. Кайсы гана иш-аракетке барба, өзүңө мындай суроону берүүгө көн: "Бул мени кайда алып барат?" Ал эми эң биринчи өзүңдү терең таанып-билүүдөн башта.

38. Эсиңде болсун: бардык кыймыл-аракетти жаратуучу нерсе – бул ичибизде. Ал жерде сөз бар, жашоо бар, чындыгында адамдын өзү бар. Аны курчаган темир-тезекти же ага жабышкан тетиктерди өзүнчө карабаңыз – алар таш кескичтерге окшош, айырмасы - өсүп чыкканында. Анткени, алардын кыймылын же тынчтыгын башкарган негизги себептен тышкары, бул тетиктердин өз алдынча наркы канчалык? Алар токуучунун ийнесинен, жазуучунун каламынан же айдоочунун камчысынан артыкпы?

Онунчу китептин соңу

Которгон Абийрбек Абыкаев

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.