Кэнко-хоси – монахтык аты, чыныгы ысымы – Урабэ Канэёси. Болжол менен 1283-ж., Киотодо (?) 1350/52 туулуп, өскөн жапон жазуучусу. Ёсида синтоисттик ибадатканасынын башчысынын үй-бүлөсүндө туулган. Он жети жашынан императордук сарайда кызмат кыла баштаган.

Поэтикалык антологияларды түзүүгө катышкан, ага өз ырлары да кирген. 1324-жылы император Го-Уда каза болгондон кийин Кэнко-хоси монахтыкка өткөн. Көп саякаттап, ыр жазууну улантып, замандаштары арасында "жапон поэзиясынын төрт асмандык кожоюндарынын" бири деп таанылган.

Өмүрүнүн акыркы жылдарын Ига провинциясындагы жалгыз чатырда отурукташ, дал ошол жерде, уламыш боюнча, анын атактуу "Зериккенде жазылган ой толгоолор" ("Цурэдзурэгуса", 1331, жарык көргөнү – 1902) табылган, алар будда сутраларынын барактарынын арткы бетине жазылган. "Жазуулар..." дзуйхицу (эссе) жанрына таандык жана өз алдынча, сюжеттик жактан байланышпаган бөлүмдөн турат. Алардын көбүнчөсү адам, анын руханий дүйнөсү, артыкчылык, кемчиликтери жөнүндөгү философиялык ой жүгүртүүлөрдү камтыйт. Алар өткөн мезгилдерге болгон сагыныч менен коштолгон.

Кэнко-хосинин "Зериккенде жазылган ой толгоолору" (Цурэдзурэгуса), Сэй Сёнагондун "Баш жаздыктан жазылган жазуулар" жана Камо-но Тёмэйдин "Кечилдин жазуулары" сыяктуу жапон классикалык прозасынын шедеври менен катар, "калемдин артынан" дегенди билдирген дзуйхицу жанрынын бермети саналат.

Эмне келип, эмне көрүнгөнүн, жандын бир гана кыймылына баш ийип жазуу – ал эскерүүбү же күтүлбөгөн ойбу, турмуштук көрүнүшпү же жашоо, адамдар жөнүндөгү ой жүгүртүүбү – бул дзуйхицу. "Зериккенде жазылган ой толгоолор" – бул бири-бирине тизилген, бири-бирине жабышкан, жаңыртылган, бирок бири-биринин эркиндигине кол салбаган адам, анын чыныгы табияты жөнүндөгү ойлор. Максатсыздык – алардын максаты, сулуулук – алардын долбоору. Насаат айтуу эмес, акылдын жарк эткен учкундары менен жашоонун караңгылыгын жана адамдын жашыруун сулуулугун жарык кылуу.

P.S. Бул эмгек орус тилинен кыскартуулар менен которулду.

Кечке бош отуруп, зериккенден алдыңа сыя челекти коюп алып, эмнегедир оюңдагы ар нерсени чиймелесең, ушундай бирдемелер жазылат дейсиң, окуп жинди болуп кете жаздайсың.

1

Ошентип, сиз ушул чакчелекей дүйнөгө туулуп келдиңиз, сизди өкүндүрөр нерселер али алдыда.

Императордун абалын ойлогондон да коркосуң. Бул ыйык адамдардын тээ түпкүрдөн берки ата-бабалары асылзаадалар, алар карапайым адамдардын теңи эмес.

Ал тургай жөнөкөй адамдар кызматка туруп, атка минерлердин катарына кошулганда өздөрүн бир топ салабаттуу сезишет. А жогорку кызматтагылар тууралуу айтпаса да түшүнүктүү. Алардын балдары гана эмес, неберелери – тагдыр өзгөрүп кеткен күндө да, сөөлөттөрүнөн ажырабайт.

Тексиздер деле ыгы келсе, өздөрүнүн колу жеткен кызмат абалына жете алышат, ал учурда алар дароо көпкөлөң кебете күтүшөт. Бирок өздөрүн кандай улуу адаммын деп эсептесе да, алар эч нерсеге татыбас майда пенделер.

Эң эле боор ооругандай абал кечилдердики. Сэн-Сёнаган минтип жазган: “Адамдар үчүн алардын дөңгөчтөн айырмасы жок”, бул туура айтылган сөз, чындыгы ошондой. Дардаңпоздор канчалык күч менен өкүрүп, бакырса да, андан салабаттуу болуп кетишпейт.

Акылман Дзоганын атак-даңкка умтулуу менен Будданын окуусу бири-бири менен каны кошулбастыгы тууралуу айткандары эске түшөт. Бирок эң тазамын деген такыба кечилдин да кандайдыр бир жетсем деген тилеги болсо керек. Мисалы, адамда бардык тарабынан караса да эң сонун, кемчиликсиз келбетке ээ болсом деген тилек пайда болушу мүмкүн. Аз сүйлөгөн адамды угуудан тажабайсың. Баарлашып жаткан адам жагымдуу болсо, аз сүйлөсө, тажабайсың. Аны менен ар дайым сүйлөшкүң келет.

Сыртынан мыкты делген адамдын чыныгы жүзү башка болуп чыкканы катуу өкүндүрөт. Сырткы келбети, теги адамга туулганда кошо берилет, ал эми жүрөк – эгер аны бир акылмандыктан андан да ашкан акылмандыкка жетелесең, ал эмне, көнбөйбү?

Эгер адамдын сырткы келбети келишимдүү болуп, бирок жан дүйнөсү жакыр болсо, ал оңой эле тексиз жана одоно адамдардын таасирине кирип, ошолорго окшоп калат. Бул аянычтуу.

Эң эле керектүү нерселер: чыныгы акылдуу чыгармаларды, поэзияны, жапон ырларын үйрөнүү; үйлөмө жана кылдуу аспаптарды өздөштүрүү; ошондой эле ырым-жырымдар, каада-салттар жөнүндө билим алуу. Эгер адам муну өзүнө үлгү катары кабыл алса, сонун.

Кол жазмаң тайталаңдабай, даана болушу абзел; жагымдуу үнүң болсо, дароо туура нотаны ал; уялсаң да, ичкиликтен баш тартпа – бул эркек үчүн жакшы.

2

Өзүн ашыра баалап, байлыкка умтулуп, эски акылмандардан калган башкаруунун негиздерин унутуп, элдин кайгы-муңун, үмүт-тилегин эсинен чыгарып, өлкөдөгү иштердин начарлашынын себептерин түшүнбөгөн адам, мен үчүн жек көрүүгө татыктуу, акылсыз адамдай сезилет.

«Колуңда бардын баарын пайдалан – кийимден баштап, баш кийимге, аттарга жана бука унааларына чейин. Сырттагы кооздуктарды издөөгө умтулба», – деп айтылат Кудзё мырзанын калтырган керээзинде.

Ордодогу иштер жөнүндө ойлонуп, кечилчилик кылган император Дзюнтоку да: «Императордук нерселер начар болсо да жакшы», – деп жазган.

3

Сүйүү жөнүндө түшүнүгү жок эркек, дүйнөдө теңдешсиз акылдуу болсо да, баасы төмөн, түбү түшкөн кымбат баалуу идишке окшош. Сүйүүнүн ырахаты – анын ысык-суугуна чыдап, ата-эненин тилдегенине, элдин ушагына кайыл болуп, бир мүнөт да тынчтык таппай, ойлор ар тарапка чачырап, ээндеп барып жатып, бир түн да тынч уктабай калганында!

Ошол эле учурда, аялга сизди жеңил олжо катары эсептешине жол бербеш үчүн сүйүүдөн башыңды жоготпой, чын жүрөктөн аракет кылуу керек.

4

Бул дүйнөгө кайрадан жаралып келериңди унутпай, Будданын окуусунан кетпөө – суктанарлык энчи.

5

Адам бактысыздыкка туш болгондо кайгыга батып, шашылыш чечимдерди кабыл албаганы жакшы. Ал эми эшик сыртындагылар укпаш үчүн эшикти жаап алып, келечектен эч нерсе күтпөй жашап, тынчтыкта таңды менен кечти тосуп алуу керек. «Жерде жаткан айды күнөөсүз көрөм», – дегенде Акимото-но-Тюнагон дал ушунтип ойлосо керек.

6

Кызмат абалында бийик даражага жеткендер, өзгөчө сансыз адамдардын үстүнөн бийлик жүргүзгөндөр балалуу болбогону жакшы. Мурдагы ханзаада Тюсе, биринчи министр Куджё, Солчул министр Ханазоно – баары өз тукумун улантууну токтотууну каалашкан.

Ал эми министр Сомедоно, Ёцуги аксакалдын жомокторунда жазылгандай, мындай дечү: «Укум-тукумдун жок болгону жакшы, бирок алардын бузулушу жаман». Ал эми ханзаада Сётоку өз күмбөзүн даярдап жатканда, уламыштарда айтылгандай, мындай деген: «Бул жерден кыскарт, бул жактан азайт: менде тукум болбойт деп ойлойм».

7

Эгер адам өмүрү түбөлүктүү болуп, Ада-синин түздүгүндөгү шүүдүрүмдөй бир сонун күнү жок болуп, Торибэ тоосунун чокусундагы түтүндөй тарап кетпесе, анда дүйнө мынчалык сырдуу болмок эмес. Дүйнөдөгү эң сонун нерсе – анын өзгөрүлүп турганы.

Кимге канча өмүр берилгенин карагыла, адам өмүрү эң узун. Кечке жетпей өлүп калчу май айынын чымындай, жазды да, күздү да билбеген жайкы чегирткелердей жандыктар бар. Татыктуу жашасаң, бир жыл деле кыйла узун.

Жашоого тойбосоңуз, анда миң жыл жашасаңыз да, жашоо кыска түштөй сезилет. Кебетең суук болгонун күтүп, өлөсөлүү чалга айланганда бул дүйнөдөн табарың эмне!

«Өмүрүң узун болсо, уят болгон учурлар көп» демекчи, карый электе өлгөн жакшы.

Бул босогодон өткөндө сырткы келбетиңден уялбай каласың: адамдарга кол сунуп, өмүр соңунда урпактарыңды гана ойлоп, алардын жаркын келечегин көрүү үчүн жашагың келет. Жан дүйнөңдү жалган дүйнөнүн маселелери гана ээлейт, кумарлар, бирок өзүң жашоонун жагымдуулугун түшүнбөсүң – бул эң жаман.

Адамдын жүрөгүн кумардан жаман эч нерсе бүлгүнгө учуратпайт. Адам жүрөгү кандай аңкоо! Мисалы, жыттуу нерсени алалы, бул убактылуу жана жыпар жыт кийимде кыска убакытка сакталарын баары билет. Бирок ошого карабастан, жүрөгүбүздү дайыма толкунданткан дал ушул эң сонун жыпар жыт. Элде айтылып жүргөндөй, кечил Кумэ бир жолу кир жууп жаткан аялдын буттарынын аппактыгын көрүп, сыйкырдуу күчүн жоготуп койгон. Чынында колу-буттун тазалыгы, мүчөнүн чытырап толуп турушу, дене өзүнүн алгачкы сулуулугун сактаса, балким, ушундай болушу мүмкүн.

8

Аялдын көркүнө чырай берген чачы, менимче, ар дайым көргөн көздү кубантып, жүрөктөрдү арбайт. Анын коомдогу ордун, жан дүйнөсүнүн тереңин бир карап эле, жада калса үнүнөн баамдоого болот.

Кээде, эгер тагдыр буюрса, аял бир эле көз ирмемде эркектин эсин оодарып, жүрөгүн жаралап коюшу мүмкүн. Бирок чындыгында, аялдын көкүрөгүндө бир гана сезим – сүйүү оту күйүп турат. Сүйүү үчүн ал уйкусуз түндөрдү өткөрөт, өзүн эч аябайт, ал тургай адам чыдагыс азаптарга сабырлуу, даяр.

Сүйүү кумарынын табиятына келсек, чындыгында анын тамыры терең, башаты алыс. Алты жамандык кумарлуу каалоолорго толо дешсе да, аларды жек көрүп, өзүңдөн алыстатууга болот. Бардык каалоолордун ичинен бир гана нерсени жеңүү кыйын, – бул сүйүү кумары. Бул жерде көрүнүп тургандай, кары да, жаш да, акылдуу, келесоо да бири-биринен анча алыс эмес.

Ошондуктан, айтышат: аялдын чачынан жасалган аркан менен күчтүү пилди да байласа болот, ал эми аял кийген бут кийимдин таманынан кесип алып жасаган ышкырык менен токойдогу кийикти дароо эле азгырып аласың.

Эң аяр мамиле жасап, сактануубуз керек болгон эң коркунучтуу нерсе – сүйүү кумары.

9

Үй, эгерде ал биздин муктаждыктарга, кыялдарыбызга жооп берсе, анда өзүнүн кайталангыс сүйкүмдүүлүгү бар. Бирок биз аны убактылуу гана баш калкалоочу жай катары кабыл алабыз. Жакшы табити бар адам жашаган үйдө, айдын нуру да сүйкүмдүү көрүнөт.

Үй кооз же кымбат болбосо да, картаң бактын көлөкөсү түшүп, бакчада өскөн гүлдөр көңүлүңдү көтөрсө, там-ташың табит менен жасалгаланып, ал тургай эски буюмдар да өткөн күндөрдү эске салып, көзгө сүйкүмдүү көрүнүп турса, мунун баары жүрөккө жылуу сезим тартуулайт.

Ал эми көптөгөн чеберлердин колунан чыккан кооз үйлөрдө, катар-катар тизилген кымбат баалуу кытай, жапон буюмдары, жасалма бакчалар көз чарчатып, жүрөктү кысып жиберет. Мындай үйдү карап: «Бул жерде узак жашаса болот, бирок мунун баары көз ачып жумганча жок болушу мүмкүн!» – дейсиң.

Адатта, үйдүн көрүнүшүнө карап, анын ээси ким экенин билүүгө болот. Министр Готокудайджинин сарайынын үстүнө, бүркүттөр конбосун деп жип тартылган экен. Аны көргөн акын Сайгё:

– Бүркүт консо эмне болмок?! Бул төрөнүн жан-дүйнөсү кандай экенин көрсөтүп турат! – деп аны менен жолугушуудан баш тарткан дешет.

Бул окуя мага ханзаада Ая-но Кодзи жашаган Кодзакадоно сарайынын чатырына да жип тартылганын эске салды. Ошондо бир адам мага:

– Бул жерге каргалар көп келет. Ханзаада алардын көлмөдөн бакаларды кармап жешкенин көрүп, катуу капа болот, – деген эле.

«Кандай сонун!» – деп ойлодум. Балким, Готокудайджинин да өзүнүн жүйөлүү себептери болгондур?

10

Бул окуя каннадзуки айында, Курусу деген жерде болгон. Узун чөп баскан жол менен тоо койнундагы айылды издеп, ээн жалгыз алачыкты таптым.

Эч кандай дабыш жок, жалбырактардын астында калган бамбук түтүктөн гана суу тамчылап жатты. Алачык ичинде, акаданай текчесинде кургаган хризантемалар жана кызыл клен жалбырактары чачылып жатыптыр: демек, бул жерде кимдир бирөө жашайт. Сыйкырлангандай айланага көз чаптырдым: «Ушундай жашоо да мүмкүн экен да!»

Ошол учурда бакчада чоң мандарин дарагын байкадым. Мөмөлөрүнүн оордугунан бутактары жерге ийилип, бирок дарак бийик тосмо менен тосулуптур. Бул мени бир аз эсиме келтирди. «Аттиң, эгер бул тосмо жок болгондо эмне!» – деп ойлодум.

11

Бирдей табити бар адам менен жан дүйнөңдү ачып сүйлөшүп, кызыктуу же жөн эле майда-чүйдөлөр жөнүндө баарлашуу кандай жагымдуу! Эгер андай адам болбосо, маектешиң сени менен баарына макул болуп, жөн гана убакыт өткөрүү үчүн аркы-беркини айтып отурса, жалгыздык сезими пайда болот.

Кээде ар кандай адамдар менен сүйлөшүүгө туура келет. Бирөөдөн «Ооба, албетте» дегенди гана угасың. Башкасы сага толук кошулбайт, талаша баштайт. «Мен андай деп ойлобойм, – дейт ал, – мына ушундай себептер боюнча». Бул учурда маек зеригүүнү таркатууга жардам берет деп ойлойсуң, бирок чынында башкача ойлогон адам менен майда-чүйдөлөр жөнүндө гана сүйлөшүүгө болот. Жакын досуңдун алыста болушу кандай гана өкүнүчтүү!

12

Чырактын жарыгында китеп ачып, көзгө көрүнбөгөн дүйнөнүн адамдары менен достошкондон кийин, эч нерсе менен салыштырылгыс ырахат аласың. Бул китептер – «Адабий тандоо жыйнагы», «Бо мырзанын чыгармалар жыйнагы», Лао-цзынын накыл сөздөрү, «Наньхуадан келген акылмандын канондук китеби» – керемет түрмөктөр. Биздин өлкөнүн окумуштуулары тарабынан жазылган байыркы чыгармалар акылмандыкка толгон.

13

Жапон ырлары абдан кызыктуу. Атүгүл жек көрүндү токойчунун эмгеги да ал жөнүндө ырдалганда улуулана түшөт; ал тургай коркунучтуу каман да «Уктап жаткан камандын төшөгү» деп айтылса, боорукер көрүнөт.

Азыркы ырларда айрым саптар абдан чебердик менен түзүлгөндөй сезилет, бирок алар эмнегедир эски ырлардай эмес. Анда баары – бир гана сөздөр эмес, сүйкүмдүүлүккө толгондой сезилет.

Цураюки мындай деген: «Жиптен өрүлбөсө да (айрылуу жолу)» Бул «Байыркы жана жаңы ырлар жыйнагындагы» эң начар эсептелген ыр дешет, бирок ошентсе да мындай сөздү биздин замандашыбыз жазбаганы дароо көрүнүп турат. Ошол кездеги ырларда мындай сөздөр өзгөчө көп кездешчү. Эмне үчүн бул аталыш дал ушул ырларга таандык экенин түшүнүү кыйын. «Гэндзи тууралуу баянда» алар мындайча жазылган:

«Өрүлбөсө да (ажырашуу жолу)…»

Ошол эле нерсе «Байыркы жана жаңы ырлардын жаңы жыйнагынан» алынган ырларда да айтылат:

Жашыл ийнеси түшпөгөн карагай да,
Кайгы-муңга толгон баштары.

Чынында эле формасы боюнча алар бир аз байланышсыз көрүнөт, бирок Иэнаганын күндөлүгүндө поэтикалык мелдештер учурунда сурамжылоодо бул ыр эң сонун деп табылгандыгы, улуу даражалуу инсандар, айрыкча бул ырга таасирленип, андан кийин да ал жөнүндө мактоо айткандары жазылган.

Илгертен ыр түзүүнүн мыйзамдары гана өзгөрбөйт дешет. Мен билбейм, бул чынбы же жокпу. Байыркы акындардын сөздөрү менен жазылган ырларды окусаң, азыр да жаңырып тургандай, таптакыр башкача таасир калтырат. Алар жеңил, көрктүү, формасы боюнча таза жана сүйкүмдүүлүгү боюнча тереңдей сезилет. Рёдзинхисё жыйнагынан алынган эйкёку ырларынын сөздөрү да сүйкүмдүүлүккө толгон.

Байыркылардын оозунан баары кандай сонун угулчу, ал тургай кокустан чыгып кеткен сөздөр да!

14

Кичинекей саякат да адамды сергитип, көңүлүн ачат. Кайда барбаңыз, көз жоосун алган кооздуктарга күбө болосуз. Жөө басып, айланаңызды байкасаңыз, жөнөкөй айылдарда да, тоо койнундагы кыштактарда да таң калыштуу нерселерди кезиктиресиз. Шаарда жүргөндө көңүл бурбаган майда-чүйдө нерселер да саякатта өзгөчө мааниге ээ. Балким, борборго кат жазып: "Керектүү иштерди унутпа", – деп эскертесиз. Бул да өзүнчө кызык.

Саякатта баары көңүлдү бурат: жөнөкөй буюмдар да жагымдуу көрүнүп, таланттуу адамдар адаттагыдан да сулуу сезилет.

Ошондой эле элден жашырынып, ибадатканага же ыйык жерге кирүү да кызыктуу окуяларга бай болушу мүмкүн...

15

Кагура бийи көркөмдүүлүгү, кызыктуулугу менен айырмаланат. Музыкалык коштоодо флейта менен хичирики үнү өзгөчө жагымдуу. Бирок бива менен жапон арфасынын коштоосунда аткарылган бийди да көрүүнү эңсейм.

16

Тоодогу храмда обочолонуп, Буддага кызмат кылуу – жан дүйнөңдү тазартып, көңүлүңдү сергиткен, эч качан тажатпаган ыйык иш.

17

Кээ бир адамдын жөнөкөйлүгү, байлыктан алыс жашоосу, дүйнөкорлукка азгырылбаганы чынында таң калтырат. Илгертен эле акылмандардын арасында байлар аз болгон. Кытайда Сюй Ю деген киши өткөн. Анын эч кандай мүлкү жок, жада калса сууну да алаканы менен иччү. Бир киши ага ашкабактан жасалган аяк берет, бирок Сюй Ю шамалга ызылдап, тынчын алгандыктан аны ыргытып жиберет да, кайрадан сууну алаканы менен иче баштайт. Карачы, анын жан дүйнөсү кандай таза болгон! Сон Чен кыштын суугунда төшөгү жок, бир боо саманга жатчу. Кытай эли бул окуяны укмуш деп эсептеп, урпактарына мурас катары айтып келишкен. Бирок биздин арабызда мындай окуялар тууралуу сөз да кылышпайт.

18

Жыл мезгилдеринин ар бири өзүнчө сыйкырга бөлөнгөн. Күздүн кооздугун баары эле баалап, анын өзгөчө жагымдуулугу бар экенин айтышат. Бул чындык, бирок менимче, биздин сезимдерди эң терең козгогон – жаз мезгили.

Жаздын өзгөчө бир сапаты – канаттуулардын сайраганы. Тосмолордун жанында, жумшак тийген күн нурунун таасиринде чөптөр өнүп чыга баштаганда, жаз акырындык менен өз табиятын ачып берет: тумандар каптап, жамгыр аралаш шамал согуп, гүлдөрдү шашылыш түрдө гүлүн ачууга мажбурлайт. Жаңы жалбырактар пайда болгонго чейин гүлдөр кыйынчылыктан башка эч нерсе көрбөйт окшойт.

Апельсин гүлүнүн атактуу жыты гана эмес, кара өрүктүн жыты да өткөндү эске салып, аны сүйүү менен эскертет. Тоо розаларынын кооздугу жана вистериянын өзгөрүп турушу да көптөгөн унутулгус байлыктарды эстетет. Бир жолу мага айтышкандай, Будданын жуунуу фестивалында жана Камо храмындагы майрамдарда, "бутактарда жаңы жалбырактар жайнап ачылып, дүйнөнүн сүйкүмдүүлүгү күчтүү сезилип, адамдын сүйүүсү ого бетер кемчиликсиз болуп калат". Чынында эле ошондой.

Ал эми карнизге ирис сайып, көчөт өнгөндө, же бөдөнө үнү чыккан бешинчи айда (май айында), жүрөгүң жибип, элжиребей тура аласыңбы!

Алтынчы айда жупуну алачыктын жанында ак жарык чыгарып жылтылдаган ашкабак-ыштыктын, от түтүнү чымын-чиркейлерден коргой турган көрүнүш – көз жоосун алат. Алтынчы айдын коюнунда да кандайдыр бир кооздук бар.

А жетинчи айдын кечтери кандай сонун! Күз келип, түндөр суук тартып, жапайы каздар кыйкырып учуп жылуу жер издеп кайтканда, бадалдын астыңкы жалбырактары өңүн өзгөрткөндө, өзгөчө оор жумуштар башталат: шалы жыйноо, кырмандарда эгин бастыруу... Бороондун эртеси да ырахат тартуулайт.

Эгер маекти улантсак, мунун баары "Генжи жомогунда" жана "Жаздык китебинде" эбак баяндалганын, бирок кайра-кайра айтпай коюуга мүмкүн эместигин көрөбүз. Ойлогонуңду айтпай жүрө берген, курсагыңды бошотпой жүрө бергенге барабар. Калемиңе баш ийип, ушул бош оюнга берилип жазып чык да, анан баарын тытып ыргыт, ошондо эл кыйналганыңды көрбөйт.

Кыштын кабары келип, күздүн аяктай баштаган мезгили да жаман эмес. Көлмө боюндагы жерге түшкөн кочкул кызыл жалбырактар, жер бетин кыроо басып, аяздай аппак аткан таң, агын суудан чыккан буулар сыйкырдуу. Жыл аяктап, ар ким өз иши менен алек болгон учур да теңдешсиз ажарлуу.

Жыйырмасынан кийинки асман көңүлсүз, муздак, ачык ай, кызыксыз жана эч ким суктанбаган учур. Буддалардын атын коюу же лотостун алдына элчинин кириши сыяктуу салтанаттар сыйкырдуу да, кереметтүү. Бул убакта тойлордун, сарай ырым-жырымдарынын гүлдөп турган кези, алардын арасында келе жаткан жаз камын жеп, тынчсыздануулар менен байланышкан тынымсыз жумуштар абдан маанилүү!

Жаңы жыл түнү – бул өзгөчө учур. Адамдар көчөлөрдө жарык жандырып, бири-биринин үйлөрүнө кирип-чыгып, майрамдык маанайда чуркурап жүрүшөт. Түн бою созулган бул ызы-чуу, шаңдуу үндөр таң атканда акырындык менен басылып, тынчтык орнойт. Эски жыл менен коштошуу ар дайым бир аз кайгылуу сезимдерди калтырат.

Азыр борбордо "өлүктөрдүн түнү" же "рухтар майрамы" сыяктуу салттарды белгилешпейт. Бирок чыгыш аймактарында бул салттар дагы деле жашап келе жатканы кубандырат.

Жаңы жылдын таңында асман мурунку күндөргө караганда башкача көрүнөт. Жаңы жылдык балатылар менен кооздолгон борбордук көчө адамдарга жагымдуу, кубанычтуу сезим тартуулайт. Бул да бир сыйкырдуу көрүнүш.

19

Белгилүү бир дервиш, аты эсимде жок, бир жолу мындай деген: "Дүйнөдөн алыс, өз алдынча жашаган адамга мезгилдин гана өзгөрүшү таасир этет." Чынында бул сөздө терең маани бар.

20

Айга көз чаптыруу жан дүйнөгө тынчтык тартуулайт. Бири айдын сулуулугуна баа берсе, экинчиси: "Эң терең сырдуулук шүүдүрүмдө жатат", - дейт. Чындыгында, ар бир нерсенин өзүнө таандык сыйкыры бар, ал адамдын кабылдоосуна, учурдун өзгөчөлүгүнө жараша өзгөрүп турат.

Ай менен гүлдөрдөн да адамды көбүрөк толкуткан нерсе – шамалдын деми. Ал эми шаркырап аккан тунук суунун көрүнүшү жылдын кайсы мезгили болбосун көз жоосун алат. Төмөнкү ыр саптарын окуганда да дал ушундай сезимдерге чулганам:

Юань менен Сян тынымсыз,
Чыгышты көздөй агышат.
Кайгыга баткан адамга,
Кайдыгер салкын карашат.
Суу жээгинде жалгызмын,
Ойлорум суудай агылат.
Кечээги бакыт кайда деп,
Издесем кайдан табылат.

Цзи Кан да табият койнундагы бейпилдикти жогору баалап: "Тоолорду аралап, өрөөндөрдү кезип, балыктар менен канаттууларды көрүп жүрөгүм жай табат. Таза суулар, жашыл чөптөр жана адамдардан алыс жайгашкан жаратылыш гана мени сооротот", - деп айткан.

21

Мен үчүн байыркы дүйнө баалуу. Заманбап адеп-ахлак бара-бара начарлап бараткандай. Дасыккан устанын колунан чыккан жыгач буюмдар да байыркы формалары үчүн гана жагымдуу. Байыркы заманда кагазга жазылган сөздөр таң калыштуу болчу. Бирок оозеки сөз барган сайын начарлап барат. Илгеркилер "арабаны көтөр" (курыма мотагейо), "чырактын отун чоңойт" (хи какагейо) дешсе, азыр "көтөр" (моте агейо), "чоңойт" (каки агейо) деп эле айтышат. Башчы кызматкерлерине "малайлар, тизилгиле!" (ниндзю тате) деп айтышы керек болчу, бирок алар "факелди күйгүз!" (Тачиакаши Широку Сейо) деп буйрушат. Улуу урматтуу "Бүткүл Багынуучу Мыйзамдын Сутрасын түшүндүрүү" аземин уккан жерди эле алалычы. Ал мурда "Эң бийик ой жүгүртүүлөрдүн алачыгы" (Гоко-но-ро) делчү, азыр жөн гана "ой жүрүтүүчүлөрдүн алачыгы" аталат. "Өкүнүчтүү," – деди бир карыя.

22

Кылымдар бою айтылып келген уламыштардан айырмаланып, “Тогуз дарбазалуунун” даңкы өчпөй, жанып турат. Анын ыйык, ааламдан тышкаркы сызыктары көз жоосун алат. "Шүүдүрүм терем", "Тамактануучу жай", ажайып залдар, дарбазалар – бул аталыштардын өзү эле бир сырдуу поэзия!

Жөнөкөй эле үйдө да "капкактар", "кичинекей көпүрө", "жылма каалга" сыяктуу сөздөр кулакка жагымдуу жаңырса, анда “Тогуз дарбазалуунун” кооздугу канчалык таасирдүү болду экен!

23

"Түнгө карата жатуучу жайды даярдагыла!" деген буйруктар кереметтүү бир сыйкыр сыяктуу. Уктоочу бөлмөдөн "Чырактарды! Тез!" деген үн угулганда, бул да таң калыштуу сезилет. Жогорку даражалуу төрөлөрдү кызмат ордунан тышкары жерде, текебер чиновниктердин жүздөрүн көрүү – бул да кызыктуу. Алар суук түнгө карабай, таңга чейин ар кайсы жайларда уктап жатышканы күлкүлүү эмеспи!

"Ак сарайдагы айымдар залындагы коңгуроолордун добушу жагымдуу, кубанычтуу", - деген биринчи министр Гокудайдзи.

Тегиз жердеги Храмда принцессалар пайда болгондо, алардын көрүнүшү сөз менен жеткис кооздукка бөлөнөт.

"Будда", "сутра" деген сөздөрдөн качып, алар "борбордогу адам" же "түстүү кагаз" дешкени, чынында күлкүлүү.

Кооз ибадатканаларынан кетүү – бул кайгылуу учур. Миңдеген жылдык токойлордун көрүнүшү, "жакут тосмо", сакаки ыйык дарагына илинген кездемелер – алар канчалык кооз!

Айрыкча Исэ, Камо, Касуга, Хэйя, Сумиёси, Мива, Кибунэ, Ёсида, Охарано, Мацуно-о, Умэ-но мия ибадатканаларынын кооздугу көздү уялтат.

24

Адам сезиминин алсыздыгы, алар кантип өчүп, соолуганы жөнүндө ой жүгүрткөндө, бир аз шамалдан да чыдай албай күбүлүп түшкөн гүлдүн жалбырактары сыяктуу, жоготуунун ачуусунан да ашкан кайгы каптайт. Бул жөн гана кеткен адам менен коштошуу эмес, тереңирек угулган ар бир сөз эс-тутумда түбөлүккө калар башка дүйнөгө өтүү экенин түшүнүү. Ошондуктан, таза ак түстүн булганышы мүмкүн деп кайгыргандар, бир жолдун көптөгөн жолго бөлүнүп жатканын көрүп кейигендер болгон.

«Экс-император Хорикаванын доорундагы жүз ыр» жыйнагында ушул ойду чагылдырган саптар бар:

Жүрөк тарткан эски, тааныш жол менен
Басып келдим, сени эстеп кайрадан.
Жакын болгон сүйүктүүмдүн үйү бул,
Элесиңди издеп турам алыстан.
Терезеден күткөн нурлуу көздөрүң
Эми жоктой, үй да муздап, бош калган.
Каралбаган тосмо турат кыйшайып,
Илгичтери муңдуу ырдайт дат баскан.
Өткөн күндүн элесиндей фиалкалар бакчада,
Камыш басып, желге башы силкилдеп,
Бакыт, кайгы бирге өскөндөй сезилет.

25

Мамлекетти өткөрүп берүү аземинде кылыч, жакут, күзгү тапшырылып жатканын көрүп, сөз менен жеткире алгыс кайгы каптайт. Ошол жазда тактыдан баш тарткан монах-император мындай ырларды жазган дешет:

Саррай элине...
Жалбырактарды тазалап,
Жолду ачалы.
Гүлдөр кайра өсөт,
Бакча кайра жашарат...
Бул түйшүк – убактылуу...
Кайра жаңы таң атат.

Адамдар жаңы башкаруунун түйшүгүнө чөмүлүшөт, а мурдагы императорго эч бир зыяратчы келбейт. Сыягы, адамдын чыныгы табияты ушундай го.

26

Жалпы элдик аза күтүү жылынан өткөн кайгылуу нерсе жок. Жерге тике коюлган тактайлары, үстүнөн камыш пардалары, кенеп боолору илинген, идиш-аяктары кооздолбогон жөнөкөй "Кайгы үйүнөн" баштап, сарай кызматкерлеринин кийимдерине, кылычтарына, курларына чейин баары жагымсыз таасир калтырат.

27

Жумшак ойлорго чөмүлгөндө, кайтып келбеген нерселер сагындырат. Үйдө баары тынчып калгандан кийин, узак кечинде өзүңдү алаксытуу үчүн эски буюмдарды иретке келтирип, кагаз кесиндилерин жулуп ыргытасың. "Эмне үчүн муну сактап жүрөм?" – деп ойлойсуң. Анан күтүлбөгөн жерден алардын арасынан бул дүйнөдөн өтүп кеткендердин шашылыш жазган жазууларын же чиймелерин табасың. Ошондо ошол учур эске келет. Жада калса тирүү адамдан жазылган, бирок көптөн бери жазылган кат болсо да, аны кайсы учурда, кайсы жылы жазганын эстеп көрүү кандай жагымдуу!

Жансыз, бирок көптөн бери өзгөрбөгөн кадимки идиш-аяктар да терең толкунданууну жаратат.

28

Адам өлгөндөн кийинки мезгилден өткөн кайгылуу учур жок. "Караңгылык ортосунда" туугандар тоолорго чогулуп, тар, ыңгайсыз алачыкта маркумга арналган ырым-жырымдарды аткарышат. Бул оор жүк. Күндөр укмуштуудай тез өтөт. Акыркы күнү чыныгы сезимдер да, баарлашуу да жок. Ар ким өз буюмдарын алып, ар тарапка тарашат.

Үйгө кайткандан кийин аларды жаңы кайгы күтөт. "Тигини кылба, муну кылба, – дешет алар, – мындан кач". Бул эмнеден келип чыкпасын, менимче, мындай учурларда адамдардын жүрөгү кандай гана жаман абалда болот!

Айлар, жылдар өтөт, бирок аларды унуткан жоксуң. Бирок алар: "Маркум күндөн-күнгө алыстап баратат" дешет. Ошондуктан, баарына карабастан, ал кайгылуу учурлардагыдай ойлор да жок. Эл майда-чүйдө нерселер жөнүндө сүйлөшүп, бири-бири менен тамашалашып жүрүшөт.

Маркумдун сөөгү коюлган тоолор унутулат. Белгиленген күндө таазим этүүгө келгендер көп өтпөй мүрзөнүн үстүн жашыл мох басып, дарактардын жалбырактары каптап калганын көрүшөт. Бул жерде кечки бороондон, түнкү айдан башка эч ким конок болбойт. Маркумду эскерер адам болсо жакшы. Бирок ал адамдар да көп өтпөй өлүп тынышат. Анда маркумду уккандарынан гана билген урпактар аза күтөбү?

Ошондуктан, эгер сөөк үстүндө эскерүү кызматтары аткарылса да, анын ким болгонун, аты ким экенин эч ким билбейт. Сезимтал жаны бар адам гана бул жерде өскөн жазгы чөптөргө кайгылуу көз менен карайт. Акыры бороондун астында онтогон карагай да кылымды күтпөстөн, отунга жарылат; эски мүрзөнү айдап, талаага айлантып салышат, ошондуктан андан эч кандай из да калбайт. Бул кандай гана кайгылуу!

29

Бир күнү эртең менен, сыртты аппак кар каптап турганда, бир адамга маанилүү нерсени билдиришим керек болду. Адаттагыдай эле кат жаздым, бирок анда кар жааганы тууралуу бир да ооз сөз айтпадым.

"Табитиң таптакыр жок, – деп жооп берди ал мага. – Ушунчалык кооз кар жаап турса, бир ооз сөз айтпаган адамды кантип түшүнсө болот? Жүрөгүңдүн сезимсиздиги абдан кейиштүү."

Анын бул сөзү мага абдан күлкүлүү болгон. Азыр ал адам жок, ошондуктан мен ошол майда окуяны дайыма эстейм.

30

Тогузунчу айдын жыйырмасында бир досумдун чакыруусу менен таңдын алгачкы нуруна бөлөнгөн ай жарыгында сейилдеп жүрдүк. Сейилдеп отуруп, бул жерде мурда жашаган бир аял эсиме түштү. Ошондо жардамчымды ээрчитип, анын үйүнө жөнөдүм.

Кароосуз калган бакча шүүдүрүмдүн берметине оролуп, чөптөрдөн назик жыпар жыт аңкып турду. Адамдардан жашынып, өз дүйнөсүндө жашаган ал аялдын элеси мени терең ойго жетелеп кетти.

Досум көп өтпөй кайтып келди, бирок өз ойлорумдун кучагында калып, турган жеримден үйгө узакка көз салдым. Бир маалда эшик акырын ачылып, үй ээси айдын сулуулугуна суктанып тургандай сезилди.

Эгер ал ошол замат эшикти жаап, көздөн кайым болгондо, жүрөгүмдө өкүнүч пайда болмок. Бирок ал баарын байкап турганымды билген эмес. Мындай кооптонуулар дайыма шек саноолордон жаралат эмеспи.

Кийинчерек ал аялдын каза болуп калганын укканымда, жүрөгүм зырп этти.

31

Жаман кол жазмасы бар адам да каалаган адамына кат жаза алат. Кол жазмасы начардыгын шылтоо кылып, башкаларга кат жаздыруу туура эмес.

32

Бир адам мага мындай окуяны айтып берди: "Эгер сүйүктүү аялыңдан көпкө алыс жүрсөң, ал сага нааразы болуп жатат деп ойлонуп, ага кайдыгер мамиле кылганың үчүн өзүңдү күнөөлүү сезесиң. Ошондо мындай кат келсе, аябай кубанат экенсиң: "Сенде ашыкча жардамчы жокпу? Мага бирөө жетишпей жатат". Аялдын мындай мүнөзү абдан жагымдуу эмеспи!" Чынында ушундай.

33

Кээде эң жакын досуң күтүүсүз өзгөрүп, сенден уялышы мүмкүн. Мындай учурда кээси: "Эми анын эмне кереги бар?" деп ойлошот. Бирок мага мындай адам чыныгы, мыкты адамдай сезилет. Анткени, анча жакын эмес адам да, эгер анын ички дүйнөсүн бир аз ачсаң, абдан сулуу көрүнүшү мүмкүн.

34

Даңк менен байлыкты тынымсыз кууп, өмүр бою өзүңдү кыйноого салуу – акылсыздык. Байлык өзү эле балээлерди чакырып, тынчсыздануу жаратат. Өлгөндөн кийин ал акча менен эч нерсеге жетпейсиң, ал адамга түйшүк гана алып келет. Алтын, асыл таштар, кооз арабалар – мунун баары акылдуу адам үчүн керексиз. Акылдуу адам алтынды тоолорго чачып, асыл таштарды туңгуюкка ыргытат.

Эң акмак – байлыкка азгырылган адам. Көрүстөнгө өзүң менен кошо ала кетпеген ысымыңдын дүйнөдө узакка сакталышын каалоо – бекер. Жогорку даражалуу же тектүү болгон үчүн эле адам көрүнүктүү боло бербейт. Кээде акыркы акмак да, эгер тектүү үй-бүлөдө туулса же тагдыр ага ырайым кылса, бийик даражага жетип, байлыкка ээ болот. А көрүнүктүү окумуштуулар, даанышмандар төмөнкү кызматтарда калып, ийгиликсиз жашап өтүшөт.

Экинчи орундагы акылсыздык – бийик даражаларды, мансаптуу кызматтарды эңсөө. Акыл-эсибиз калтыра турган даңк жөнүндө ойлонуп көрөлү. "Даңкты сүйүү" деген эмне? Бул адамдар арасында таанымал болгонуна кубануу. Бирок макталгандар да, жамандалгандар да өлөт, аларды уккандар да кетет. Анда кимдир бирөөдөн уялуунун же кимдир бирөөгө белгилүү болуунун кереги не? Мактоо – жамандоонун кошумча булагы.

Өлгөндөн кийинки даңк да пайдасыз. Ага умтулуу – үчүнчү акылсыздык. Акылмандыкка умтулгандарга айтчу кеп: акылмандык пайда болгон жерде калптар, таланттуу сөрөйлөр дүйнөдө ызы-чууну көбөйтөт. Адамдардын айтканын угуу, үйрөнгөндү билүү – чыныгы акылмандык эмес. Анда эмнени акылмандык атоого болот? Чыныгы адамда акылмандык да, жакшылык да, кадыр-барк да, ысым да жок. Аны ким билет, ким айтып берет? Ал өз жакшылыгын да, акылсыздыгын да жашырат. Анткени ага акылмандык менен акылсыздыктын, пайда менен зыяндын ортосундагы чек жок. Капага батып, даңкка, байлыкка умтулгандар жогоруда аталган акмактар сыяктуу. Дүйнөдөгү баардык нерсе – эч нерсеге татыбайт.

35

Бир жолу акылман Хонэнге бир киши кайрылып:

– Будда Амитабхага сыйына баштасам, уйкум келип, сыйынууну токтотуп коём. Бул көйгөйдү кантип жеңсем? – деп сурады.

Ыйык адам ага:

– Ойгонгондо сыйын, – деп жооп берди.

Бул жооп урматтоого татыктуу.

Дагы бир жолу акылман Хонэн мындай деген:

– Эгер бейишке барам десең, барасың; баралбайм десең, бара албайсың.

Бул сөздөр да таасирдүү.

Андан соң ал:

– Күмөн санасаң да сыйына бер, ошондо бейишке чыгасың, – деп кошумчалады.

Бул сөздөр да терең сый-урматка татыктуу.

36

Инаба провинциясында такыба кишинин сулуу кызы болгон. Ага көптөгөн жигиттер жуучу түшкөн. Бирок бул кыз бир гана каштан менен тамактанчу, күрүчтүн бардык түрүн жактырчу эмес. "Мындай кызыктай адам турмушка чыга албайт", – деген ата-энеси кызын күйөөгө беришкен эмес.

37

Бешинчи айдын бешинчи күнү камо жарышына келгенибизде, арабабыздын алдындагы топтошкон эл бизге көрүүгө тоскоол болду. Ошондуктан баарыбыз арабадан түшүп, тосмо четине умтулдук, бирок ал жерде өзгөчө көп эл топтолуп, арасынан өтүүгө мүмкүн эмес болчу. Ошондо бир кечил сандал дарагына чыгып, бутакка отуруп жарышты көрө баштады. Бутактарды бекем кармап отурса да, ал бир нече жолу үргүлөп кетти. Бирок кулай жаздаганда ойгонуп жатты. Муну көргөндөр шылдыңдап: "Кандай акмак! Ушунчалык ичке бутакта отуруп, коркпой уктап жатат!" – дешти.

Ошондо мага бир ой келди да, дароо айттым: "Биздин өлүм каалаган убакта келиши мүмкүн, туурабы? Биз муну унутуп, убактыбызды оюн-зоок менен өткөрүп жатабыз. Эң чоң, баарынан өткөн акмакчылык – ушул!"

"Чынында ошондой, бул эң жаман акмакчылык", – деп жооп беришти алдыда тургандар. Анан алар жол бошотуп, мени: "Сураныч, бул жакка өтүңүз!" – деп чакырышты.

Чынында, мындай ой кимдин болбосун башына келиши мүмкүн. Бирок мен аны ошол учурга карата айттым, бул сөздөр адамдардын жүрөгүн козгоду. Адам таш же дарак эмес, ошондуктан ал учурдагы таасирге алдырбай койбойт.

38

Кеч жаздын бир сонун күнү аба ырайы тынч, жагымдуу эле. Мен байдын сарайынын жанынан өтүп бараткам. Карыган дарактардын кооз аллеясы, короодо жайнаган гүлдөр мени өзүнө тартып, дарбазадан ичкери кирдим.

Үйдүн түштүк тарабындагы терезе пардалары ачык эле, ал жерде тынчтык өкүм сүрүп турду. Чыгыш тарабындагы эшик кенен ачык. Бамбук парданын арасынан карасам, сырт келбети жагымдуу, жыйырма жаштардагы жигитти көрдүм. Ал ыңгайлуу, бирок ошол эле учурда жарашыктуу абалда, үстөл үстүндө жайылган китепти окуп отурган. Бул ким болду экен?

39

Орой токулган бамбук каалга ачылып, абдан жаш жигит чыкты. Ай жарыгында кийимдин өңү жакшы көрүнбөсө да, эң мыкты аңчылык кийими, коюу кочкул кызыл шалвары менен ал ак сөөктөрдөй сезилди.

Жигит кызматчы бала менен шүүдүрүмдүү талааны аралап өткөн узун, тар жолдо, бүт дүйнөсү менен берилип, чоордо абдан чебер ойноп жатты. А мен бул обочо жерде аны угуп, суктана турган эч ким жогун ойлоп, артынан тыңшап ээрчип бараттым.

Ойноп бүткөн соң, жигит тоо этегинде жайгашкан храмдын дарбазасына кирди. Ал жерде сидзинин үстүндөгү араба көрүнүп; бул борбордон келгендиги көрүнүп турду. Буга кызыгып, кызматчыдан сурадым.

«Принц бул жерден кеткиче, храмда кызмат өткөрүлөт», – деп жооп берди ал.

Негизги храмга барган сайын кызматчылар биринин артынан бири келип жатышты. Бир маалда түнкү салкын жел кайдан-жайдан жыпар жыт алып келгендей болду. Бул жерде ээн, тоолуу айыл болсо да, уктоочу бөлмөдөн храмга алып барчу галереяда сейилдеген айымдар, тоодон соккон желди өздөрүнүн кийимдеринин жыпар жыттары менен толтуруп жатышты.

40

Жайкалган күзгү талаа көп шүүдүрүмгө толуп, курт-кумурскалар бир нерсеге даттанып жатышты. Токтобой аккан суу шылдырайт. Мага борбордун асманына караганда булуттардын жылышы бул жерде тездей сезилди; ай бирде ачык, бирде караңгы болуп, баары ушунчалык туруксуз эле…

41

Падыша сарайынын экинчи даражалуу кызматкеринин улуу агасы Кинъёнун – епископ Рёгаку ачуулуу адам болгон. Анын храмынын жанында чоң эноки дарагы өскөндүктөн, Рёгаку Эноки-но-содзё – Эноки епискобу деген атка конгон. "Мага мындай ат ылайыктуу эмес", – деп чечип, ал даракты кыйып салууга буйрук берет. Бирок дарактан дүмүр калгандыктан, эми епископту Кирикуи-но-содзё – Дүмүр епискобу дей башташкан. Анда ачууланып, дүмүрдү казып алып, ыргытууга буйрук берген. Бирок бул жасалгандан кийин дүмүрдүн ордуна суу толгон чоң чуңкур пайда болуп, епископту Хорикэ-но-содзё – Көлмө епискобу деп атай башташкан.

42

Жанаяманын айланасында Гото-но-хоин деген улуу даражалуу кечил жашачу. Ал "Каракчы" деген аты менен белгилүү. Бул ысымды ал каракчылардын көптөгөн кол салууларынан улам алган.

43

Бир жолу Киёмидзу храмына сыйынууга бараткан адам жолдо карыя кечил аял менен жолугат. Жол бою кемпир "Апчхи! Апчхи!" деп чүчкүрө берет.

"Урматтуу эне, эмнеге улам чүчкүрүп жатасыз?" - деп сурайт анын жолдошу.

Кечил эч нерсе дебейт, бирок чүчкүрө берди. Акыры, суроолордон тажап, мындай деп жооп берди: "Тфу, сен! Адам чүчкүрсө, анын артынан "апчхи" деп кайталап, дуба окубаса, ал өлүп калышы мүмкүн дешет. Мен кичинекей кезимде баккан жаш мырзам Хиэи тоосундагы монастырда кызмат кылып жүрөт. Азыр ал чүчкүрүп аткандыр жокпу деп ойлойм, ошондуктан "Апчхи! Апчхи!" деп жатам."

Сейрек кездешүүчү байланыш, туурабы?

44

Акыйкат жолго түшүү үчүн карылыкты күтпөгүлө. Эски мүрзөлөрдө жаткандардын көбү жаштар. Каталарыңды түшүнүү көбүнчө күтүүсүз ооруганда, өлүм алдында турганда гана келет. Ката кетирүү – бул ылдамдыкты талап кылган иштерде кечигип, шашпоо керек жерде шашуу. Ушундан улам өткөнгө өкүнөбүз. Бирок акыркы мүнөттөрдө өкүнгөндүн эмне кереги бар? Убакыттын өтө тез экенин бир секундга да унутпагыла, бул дүйнөнүн убаракерчилигинен арылып, бүт жүрөгүңөр менен Будданын окуусуна кызмат кылгыла!

45

Камеяма сарайынын көлмөсүнө Оигава дарыясынан суу жеткирүү зарылдыгы чыкканда, император жергиликтүү тургундарды чогултуп, аларга суу дөңгөлөгүн курууну буйруду. Дыйкандарга эмгегине жараша сый акы төлөнүп, алар бир нече күн бою тынымсыз иштешти. Бирок дөңгөлөк курулуп, ишке киргизилгенде, ал оорлошуп, кыйынчылык менен айланганы байкалды. Аны оңдоого аракет кылышканы менен, акыры толугу менен токтоп, иштебей калды.

Андан соң Удзи айылынан келген чебер усталар чакырылды. Алар ошол эле ишти эч кандай кыйынчылыксыз аткарып, дөңгөлөктү жеңил айлантып, сууну үзгүлтүксүз ташып жатканын көрсөтүштү. Бул окуядан улам бардык жерде бир чындык бар: өз ишинин чыныгы устаты баарынан жогору турат!

46

Ниннадзи храмынын көп жылдык кечили Ивасимидзу ыйык жайына сыйынууну эч ишке ашыра албаганына көптөн бери ичинен кейип жүргөн. Акыры бир күнү ал чечкиндүүлүккө келип, жалгыз сапарга чыкты. Отокояма тоосунун этегиндеги храм менен Ивасимидзуга жакын жайгашкан Кора храмынан өтүп, кечил өз максатына жеткенине ынанып, кайра жолго салды.

Кийин тааныштары менен жолукканда, ал сыймыктануу менен мындай деди: "Акыры, көп жылдар бою жүрөгүмдө сактаган кыялым орундалды! Ооба, Ивасимидзу ыйык жайы мен уккандан да ажайып кооз экен. Бирок ага келгендер эмнеге тоонун чокусуна чыгышат? Мен дагы көргүм келди, бирок негизги максатым кудайга сыйынуу экенин эске алып, чокуга чыгуудан баш тарттым." Ар кандай, атүгүл эң кичинекей иштерде да, жол көрсөтүүчү акылмандын кеңешине муктажбыз.

47

Бир кезде Омуродо абдан сулуу, тил алчаак бала жашачу. Бир күнү бир топ кечил аны тамашалап, көңүл ачууну эп көрүштү. Алар музыкант кечилдерди чакырып, кооз кутуча даярдашып, ичине тамак-аш толтуруп, Нараби-но-ока дөбөсүнүн бир жерине көмүп, үстүн клен жалбырактары менен жабышты. Андан соң монастырга кайтып, баланы бирге сейилдөөгө чыгышты. Жолдо чарчап-чаалыгып, мурда тандап алган аянтка келишти.

– Аябай чарчадык! – дешти алар. – Бул жерде "күзгү жалбырактарды тутандырууга" жардам берер эч ким жокпу? О, кереметтүү ыйык кечилдер! Кудайга сыйыналы!

Алар буюмдар жашырылган даракты көздөй бурулуп, теспелерин тартып, Кудайга жалынып жатышты. Анан жалбырактарды сыйрып алышты, бирок эч нерсе табышкан жок.

"Адашып калдык ко", – деген кечилдер бүт дөбөнү аңтарып, бирок эч нерсе табышпады. Бирөө алардын кутучаларды жашырганын көрүп, кечилдер монастырда жүргөндө уурдап кеткен экен. Кечилдер адегенде сүйлөй албай калышты, анан бири-бирине сөгүнүп, ачууланып артка кайтышты.

Тыянак: Ашыкча ырахат күткөн иш эч качан ийгиликтүү болбойт.

48

Үй куруп жатканда жайкы ысыктын таасирин эске алуу абзел. Кыш мезгилинде кайсы жерде болсоң да жашоого мүмкүн, бирок жайдын аптабында ысыктан жабыркап үйдө болуу өтө оор. Суунун тереңдиги салкындык бергени менен, ал дайыма эле сергитпейт, ал эми тайыз суу алыстан эле сергиткендей сезим калтырат. Кичинекей жазууларды окуганда, жылмакай эшиги бар бөлмө каалгалуу бөлмөгө караганда жарык болорун эстен чыгарбаңыз. Бийик шыптуу үйлөр кышында муздак, анан да жарыктын жетишсиздигинен караңгы көрүнүшү мүмкүн. Бир жолу тааныштарым жолугушууда мындай дешкен: "Максаты жок эле жасалгандай сезилген бөлмөлөр көзгө жагымдуу, ар кандай кырдаалда ыңгайлуу боло алат.

49

Көптөн бери көрүшпөгөн адам өзү жөнүндө гана тынымсыз сүйлөй берсе, бул, албетте, жагымсыз. А көптөн бери жолуга элек жакын адамың менен сүйлөшкөндө, мурдагыдай ачылып сүйлөшө албаганыңды байкайсың. Кээде адамдар бир мүнөткө келип, өз бактысын сааттап айтып беришет. А чыныгы, татыктуу адам сүйлөп жатканда, канча адам чогулса да, алардын бирине кайрылып жатса да, эч ким тажабай, кызыгуу менен угат. Эч нерсеси жок адам, сүйлөшөр эч кими жокто, эл арасына кирип, баарын өз көзү менен көргөндөй ойдон чыгарып сүйлөй баштайт. Анан албетте, баары ага күлүп, шылдың кылышат. Мындай адамдарды кимдир бирөө кызыктуу нерсе жөнүндө айтканда, өзгөчө кызыкпай угушканынан, ал эми кимдир бирөө кызыксыз нерсе жөнүндө айтып жатса да, катуу күлгөнүнөн таанысаң болот. Эгер кимдир бирөө башкалардын сырткы көрүнүшүн же билимин талкуулап, аны өзү менен салыштырса, бул анын өз деңгээлинин төмөндүгү.

50

Поэзияны талкуулап жатканда, сапатсыз ырларды окуу туура эмес. Поэзиядан бир аз түшүнүгү бар адам жаман ырды жакшы деп баалабайт. Чынында, адамдын өзү жакшы түшүнбөгөн нерсе жөнүндө сүйлөгөнүн угуу жагымсыз, ачууну келтириши мүмкүн.

51

Кудайдын осуяттары жүрөгүңдө жалын болуп күйсө, анда кайсы жерде таң атырып, кайсыл жерде күн батырганың маанилүү эмес. Рухуң асманга умтулса, бул дүйнөнүн тардыгы келечекке карай сапарыңа тоскоол боло албайт. Анткени, келечек жашоо, бул – Кудай менен бирге болуу, чексиз сүйүүгө бөлөнүү. Муну түшүнбөгөн адам – түпсүз караңгылыкта адашканы.

Айтчы, жүрөгүңдү дүйнө кумарлары ээлеп алдыбы? Күнү-түнү бул дүйнөнүн өткөөлдүгү, өмүр менен өлүмдүн аралыгы кандай жука экенин ойлонуп, Жаратканга берилип кызмат кылып, үй-бүлөңө мээрим төгө аласыңбы? Эгер дүйнөнүн азгырыктарынан арылуунун жолун таппасаң, анда акыйкат жолго түшүү өтө кыйын. Сени курчаган арзуулар алаксытып, адаштырат.

52

Биздин замандаштардын руху байыркылардын бийиктигине жетпейт. Алар тоо арасында жашынып, ачкалыкты, суукту сезбей коё алышпайт. Дүйнөкорлукка болгон муктаждыктары аларды байлап турат. Эгер мүмкүнчүлүк болсо, алар бул чынжырдан кутулууга аракет кылышпайт. Алардын жүрөгүндө Кудайга болгон сүйүү эмес, дүнүйөгө болгон кумар күч.

53

"Дүйнөдөн кетүүнүн мааниси жок" деген ой мага акылсыздыктай сезилет. Чынында, жаңы гана жолго түшкөн, дүйнө ырахатын четке каккан адамда каалоолор көп болсо да, ач көздүк белгилүү бир чектен ашпашы керек. Анын муктаждыктары жөнөкөй болушу керек: жууркан, зыгыр буласынан токулган кийим, бир табак тамак же бир табак сорпо. Ошондо анын жаны тынч, муктаждыгы аз болот. Ал сырткы келбетинен уялса да, жамандыктан оолак болуп, жакшылыкка умтулуусу маанилүү.

Адам болуп жаралгандан кийин, дүйнөдөн кетүүгө аракет кылуунун кажети жок. Ач көздүгүн канааттандырууга умтулуп, жан дүйнөсүн сактап калууга умтулбагандар кайра жаныбар болуп жаралышпайбы?

54

Чыныгы билимге жетүү үчүн бардык тоскоолдуктардан, атүгүл эң жакын адамдарыбыздан да баш тартууга туура келет. "Кийин жасайм", "Адегенде муну бүтүрөйүн", "Мени шылдыңдашпайбы?" же "Дагы убакыт бар, күтөйүн" деген ойлор менен убакытты создуктуруу маанилүү иштердин топтолушуна алып келет. Натыйжада, сиз күткөн бактылуу күн эч качан келбеши мүмкүн. Көптөгөн адамдар ушул ойлор менен өмүр сүрүп, чындыкка жетпейт.

Өрттөн качкан адам "Бир аз күтө тур!" деп кыйкырабы? Албетте, жок. Жашоо да күтпөйт. Өлүм суудан же оттон да тез келет. Андан кутулуу өтө кыйын. Ата-эне, балдар, туугандардын жардамы, кошуналардын мээрими сыяктуу жакындарыбызды таштап кетүү оор болсо да, башка жол жок.

55

Жошин-созу, чыныгы Унаа павильонунда кызмат кылган кечил, сейрек кездешүүчү акылмандыгы менен белгилүү. Анын эң чоң ышкысы таттуу картөшкө имогашира болчу, аны ал абдан көп жечү. Ал кутба учурунда да ордунан турбай, ыйык китептерди барактап, койнундагы чоң казандагы картөшкөсүн жеп отурчу. Ооруганда Жошин бир-эки жума төшөктө жатып айыкчу. Бул учурда ал сүйүктүү картөшкөсүн өзгөчө кылдаттык менен жеп, бардык ооруларынан айыкканы айтылат.

Жошин эч качан тамагын эч ким менен бөлүшкөн эмес, даамды жалгыз татканды жакшы көрчү. Устатынан өтө жакырчылыкка карабай мураска калган эки жүз боо тыйын жана кепеси болгон. Ал кепесин жүз боо тыйынга сатып, калган акчасына имогашира сатып алып, борбордун тургунуна сактоого берет. Андан соң Жошин тоюнганча картөшкө жеш үчүн андан дагы он боо тыйын алат. Акчаны башка эч нерсеге коротпосо да, бат эле түгөнөт.

Айтымында, ал чыныгы аскет болгон, жакырчылыкта жашап, үч жүз боо тыйынды адаттан тыш жолдор менен колдонгон. Күндөрдүн биринде Жошин бир кечилди көрүп, ага "Ширури" деген лакап ат койгон. Бул эмнени билдирерин сураганда, ал: "Бул эмне экенин өзүм да билбейм, бирок ал бар болсо, ушу кечилдин жүзүн элестетмек", - деп жооп берген.

Жошин сулуулук, күч, табит, жазуу, эрудиция, чечендик жагынан башкалардан ашып түшкөн. Ал өз сектасында "Мыйзам чырагы" болгонуна жана ибадатканада жалпы сый-урматка ээ болгонуна карабастан, абдан өзгөчө инсан эле. Ал дүнүйө иштерин тоготпой, каалаганын кылып, элди ээрчибеген.

Бир жолу Жошин ибадатканадан расмий иштери менен чыгып, кечки тамакка чакырылганда, ал тамактын берилишин күткөн эмес. Тамак алдына коюлар замат баарын жеп салган. Анан дароо ордунан туруп, кетип калат.

Ал түшкү же кечки тамактын белгиленген убактысын сактачу эмес, түн ортосундабы, таң аткандабы, каалаган убакта жегенди жакшы көрчү. Эгер ал уйкусу келсе, күндүзү болсо да, бөлмөсүндө уктачу, эң маанилүү маселелерде да эч кимди укчу эмес. Уктагысы келбесе түн бир оокумга чейин уктабай, эч нерсе болбогондой эл аралап, беймарал кыдырып жүрчү.

Кыскасы, Жошин өзүн нормадан таптакыр башкача алып жүрдү. Бирок аны эч ким жаман көргөн эмес, көптөрү анын жоруктарын кечирчү. Балким, бул анын жакшы сапаттары жеткилең болгон үчүндүр?

56

Камодогу, Ивамото жана Хасимото ыйык жайлары белгилүү акындар Нарихира менен Санэкатага арналган. Көпчүлүк бул эки ыйык жайды чаташтырып алгандыктан, бир жолу ал жердеги карыган кызматкерди токтотуп, сураштырдым. Ал мага абдан сылык жооп берди: “Санэкатанын ыйык жайы кол жуучу булакка чагылышып турат дешет. Хасимото ыйык жайы да суунун жанында жайгашкандыктан, аны да Санэкатага арналган деп ойлойм. Ёсимидзу-но-касёнун төмөнкү ыр саптары бар эмеспи:

Айды ырдаган,
Көздөрүн гүлдөрдөн албаган,
Көркөмү көздү арбаган,
Ал бул жерде
Байыркы ырчы Аривара!

Бул ыр Ивамотонун ыйык жайына арналган. Бирок айтайын дегеним, сиз бул тууралуу бизден да жакшы билсеңиз керек". Анын сылыктыгы мени аябай таасирлентти.

57

Императрица Имадэгаванын жакын кеңешчиси, көптөгөн ырлары жыйнактарга кирген акын Коноэ жаш кезинде жүз саптан турган ырларды жазчу экен. Алардын бирин эки ыйык жайдын алдындагы агымдын үстүнө жазып, кызматкерлерге тапшырган. Коноэ чынында мыкты акын катары таанымал. Азыр да анын ырлары эл оозунда. Ал кытай ырларын жана ырларга киришүүлөрдү да укмуштуудай жазган.

58

Сёся тоосунун бийик чокусунда жайгашкан акылман, "Мыйзам гүлү" аттуу ыйык китепти терең изилдеп, алты ызы-чуу тамырын тазалоого жетишкен. Бир жолу алыс сапарга чыгып, түнөп калууга аргасыз болгондо, ал отто кайнап жаткан төө буурчактардын арыз-муңун угат. Алар: "Эй, биздин кабыктар! Биз силерге жат эмеспиз го! Эмне үчүн бизди мынчалык аёосуз кайнаттасыңар?" деп зар какшашат.

Аларга жооп иретинде, оттун жалынында күйүп жаткан төө буурчактын кабыктарынан ышкырык, чырылдаган үндөр угулат: "Бул биздин каалообуз менен болуп жатыптырбы? Оо, отто күйүү кандай чыдагыс азап! Бизге ачууланбагыла!"

59

Адамдын атын укканда, биз дароо анын сырткы келбетин элестетебиз. Бирок аны көргөндө, элестетүүбүз чындыктан айырмаланышы мүмкүн. Байыркы окуяларды укканда да ушундай: азыркы замандаштарыбыздын үйлөрүн окуяда сүрөттөлгөндөргө окшош деп элестетебиз, каармандарды азыркы адамдар менен салыштырабыз. Чынында, баарыбыз ушундай кылабызбы?

Андан тышкары, кээде уккан сөздөр, көз алдыбызда жаралган сүрөттөр, эмоциялар – мунун баары мурда болуп өткөн окуянын элеси катары калат. Качан болгонун так эстей албасак да, "бул сөзсүз болгон" деген ишеним бар. Бул сезим мага гана таандыкпы же башкалар да ушундай сезишет бекен?

60

Жагымсыз нерселер:

• Айлана-чөйрөдөгү ашыкча идиш-аяктар.
• Туз салгычтагы майдаланган туздун көптүгү.
• Үйдөгү буддалардын (же башка диний буюмдардын) көптүгү.
• Бакчадагы ашыкча таштар, чөптөр жана дарактар.
• Үйдөгү балдардын санынын көптүгү.
• Жолугушууда ашыкча сүйлөшүү.
• Сыйынуу китептерине жеке жакшы иштерди көп жазуу.

Көзгө тоскоолдук кылбаган нерселер:

• Китеп текчесиндеги китептер.
• Таштанды челегиндеги таштандылар.

61

Мүмкүн, чындык эч кимге кызыксыз болгондуктанбы, айтор, бул дүйнөдөгү көп нерсе чындыкка дал келбейт. Адамдар чындыкты бурмалап, убакыт өтүп, окуялар алыстаган сайын, ар кандай кошумча нерселерди кошуп айтышат. Эгер мунун баарын жазсак, мындай окуялардын чындыгына күмөн саноо пайда болбойт.

Кээси бир ийгиликтин маңызын түшүнбөй туруп, аны ыйык нерседей чектен чыккан суктануу менен айтат. Ал эми аны билгендер аларга ишенбейт. Биз көргөн нерселер уккандарыбыздан ар дайым айырмаланат.

Эгер адам жанындагылардын дароо эле ашкерелеп салаарын ойлонбостон, өзүнө жакканды эле айта берсе, анда анын калп айтып жатканы дароо билинет. Кээде адам өзү да мунун чындыкка жатпастыгын билет, бирок өзүнө ишенип, мурдун көтөрүп, баарын башкалардан уккандай айта берет. Мындай учурда аны калпычы деш кыйын. Эң коркунучтуусу – жалганды чындыктай токтолуп, өзү да так билбегендей түр көрсөтүп, акырындык менен кошуп айтуу.

Мактаныш үчүн калп айткандарга эл көп деле каршы чыкпайт. Эгер калп баарына кызыктуу угулса, бирөөнүн "Жок, андай болгон эмес!" деп айтканы эч кимге кызыксыз. Тескерисинче, ал унчукпай укса, анда ал окуяга күбө катары кошулуп, окуя ого бетер ишенимдүү болуп калат. Жалпысынан алганда, бул дүйнө жалганга толгон. Ошондуктан жөнөкөй, чындыкка жакын нерселерге гана ишенүү керек, антпесе ката кетиресиң.

62

Адамдар кумурскадай тынымсыз кыймылда: чыгышка, батышка, түндүккө, түштүккө агылышат. Арасында жаштар да, карылар да, жаңы жашоого умтулгандар да, өмүр соңуна жакындагандар да бар. Бир жерден учуп кетип, башка жерге келишет. Кечинде уйкуга кетип, таң атканда кайра ойгонушат. Бирок бул түбөлүккө созулган кыймылдын маңызы эмнеде? Алар жашоого кумарлануу, байлыкка болгон чексиз каалоолоруна эч тоюшпайт. Дене ырахатына батып, эмнени күтүшөт? Анткени алдыда сөзсүз келер карылык жана өлүм бар. Алар өлүмдүн жакындаганын, бир көз ирмемге да токтобостугун сезишпейт. Ушул күтүүдө кандай кубаныч жатат?

Адашкандар бул чындыктан коркпойт, даңкка, байлыкка жетүүгө умтулуу менен жашоо соңу жакындап калганын байкашпайт. Акылдуу өлүмдүн жакындаганын көрүп, көңүлү чөгөт. Мунун баары өмүрдү түбөлүктүү деп ойлогондон, жашоонун өзгөрүү мыйзамын түшүнбөгөндөн келип чыгат.

63

Адам жалгыздыкта кандай сезимдерди башынан өткөрөт? Эч нерсеге кызыкпай, өз алдынча жашоо – бул чыныгы бейишпи же азаптуу тозокпу?

Дүйнө менен аралашып, адамдар менен карым-катнашта болгондо, жан дүйнө түйшүктүн чаңына оролуп, оңой эле адашууга учурайт. Көптүн арасында жүргөндө, сөзүң да башкаларга жагымдуу угулушу үчүн өзгөрүп турат. Ичиңдеги чыныгы сезимдерди жашырып, бирөөнүн көңүлүн табууга аракет кыласың, экинчиси менен талашып-тартышып, ачууланасың же кубанасың.

Бирок бул сезимдердин баары убактылуу. Жүрөгүңдө тынымсыз эсеп-кысап жүрүп, пайда менен зыянды салыштырасың. Адашуулар акыры сени мас кылат. Мас болгондо кыялга батасың. Көпчүлүк ушундай жашоого көнгөн: алар жарышып, түйшөлүп, алаксып, жашоонун чыныгы максатын унутат.

Эгер дагы деле өзүңдүн чыныгы жолуңду таба элек болсоң, анда дүйнө менен байланыштырган түйүндөрдү үзүп, денеңди тыйып, керексиз нерселерден алыс бол. Жан дүйнөңдү тынчтандырсаң, балким, бир саамга болсо да чыныгы бакытка жетесиң. Бекеринен "Улуу ой жүгүртүүдө" мындай деп айтылбаса керек: "Иштер, тааныштар, кызыкчылыктар – окуу менен байланыштырган бардык түйүндөрдү үзүп сал".

64

Атактуу жана бай үй-бүлөлөрдүн да өз кайгысы, кубанычы бар. Аларга көптөгөн адамдар көңүл айтууга же куттуктоого келишет. Бирок ушул адамдардын арасында кечил да дарбаза алдында туруп, чакыруу күтсө, бул орунсуз көрүнүш. Себеби кечилдердин жашоосу карапайым адамдардын турмушунан айырмаланып, алардан алыс болгону туура.

65

Бул дүйнөдө адамдардын сүйлөшөр, сурап-билгиси келген көп нерселери бар. Бирок бул маселеге тиешеси жоктор кантип баардык майда-чүйдөсүнө чейин кабардар болуп, башкаларга айтат? Башкалар аларга суроо берип, жоопторун кунт коюп угушат. Айрыкча айылга жакын жашаган кечилдердин карапайым адамдардын турмушуна өздөрүнүкүндөй аралашып, акыл айтканы таң калыштуу. Алар мунун баарын кайдан билет?

66

Мен ар кандай ушак-айыңдарды же таң калыштуу жаңылыктарды тараткандарды жактырбайм. Менимче, баарына белгилүү нерсени да билбеген адам, тескерисинче, жагымдуу жана таза.

Эгер арага жаңы адам келип кошулганда, бири-бирин жарым сөз менен түшүнгөн эски тааныштар ишараттарды, белгилүү ысымдарды колдонуп, жаңы келген адамды түшүнүксүз абалга калтырып, көздөрү менен сүйлөшүп күлүшсө, бул албетте, сабатсыз пастык. Мындай көрүнүш жаңы келген адамды ыңгайсыз абалга калтырат.

67

Кандай иш болбосун, өзүң билбегенд билмексенге салуу туура. Ак сөөк адам өз ишин мыкты билсе да, аны дайыма көрсөтө бербейт. Кээси бардык илимди өздөштүргөндөй түр көрсөтүп, башкаларды, айрыкча жөнөкөй адамдарды үйрөтүүгө умтулат. Албетте, мындай адамдардын арасында уялчаактары да кездешет. Бирок көбүнчө өз артыкчылыгына ишенгендер алдыга чыгып, өзүн көрсөтүүгө аракет кылышат.

Өзүң жакшы түшүнгөн маселелерде аз сүйлөп, сурашпаса, ооз ачпай жүргөнүң эң туура. Адамдар көбүнчө өздөрүнө тиешеси жок, алыс нерселерге кызыгат. Мисалы, кечил согуш өнөрүнө умтулат. Ал эми жапайы адам жаа тартууну билбегендей түр көрсөтүп, бирок өзүн буддисттик мыйзамдарды билгендей, рэнга ырларынын чынжырын түзүп, музыкага кызыккандай көрсөтөт. Бирок адамдар мындай жоруктары үчүн аларды өз ишине кайдыгер караганынан да көбүрөк жек көрүшөт. Кечилдер гана эмес, ак сарайдагылар, императорго жакын адамдар, атүгүл эң жогорку даражалуу адамдар арасында да согуш өнөрүн жактыргандар көп.

68

Жүз салгылашууда жүз жолу жеңишке жетүү – бул чоң жетишкендик, бирок эр жүрөк жоокердин чыныгы даңкына жетүү үчүн бул жетишсиз. Анткени душманды жеңгенде баары эле баатырдай көрүнүшү мүмкүн. Чыныгы даңкка ээ болуу үчүн, согуш талаасында кылычың сынса, жебең түгөнүп, багынбай, акыркы демиңе чейин күрөшүп, өлүмгө бет алган учурда гана жетишесиң. Тирүү кезиңде аскердик кайраттуулук менен мактанууга али эрте.

Согуш – бул адамзатка жат, жапайы жаныбарларга гана мүнөздүү иш. Аскердик жолдо төрөлбөгөндөр бул ишке жөн гана текке кетирилген кызыгуу менен киришет.

69

Жылма эшиктерге же жылдырма тосмолорго чеберчилик менен тартылган сүрөттөр же иероглифтер көзгө жагымсыз болсо, бул үй ээсинин табитинин төмөндүгүнөн кабар берет. Жалпысынан, ээсинин рухий дүйнөсүнүн жакырдыгы анын буюмдарынан даана байкалат.

Бул жерден "баардык нерсени сактоо керек" деген жыйынтык чыгарбаңыз. Айткым келгени, адамдардын сапатсыз, кооз эмес нерселерди жасоого же ага кереги жок майда-чүйдөнү жабыштырып, аларды "кызыктуу" кылууга умтулуусу туура эмес. Эски нерсенин баалуулугу анын көрүнүктүү эместигинде, арзандыгында жана сапаттуу жасалгандыгында.

70

Бирөө ичке жибектен тигилген мукабалар тез эле бузулуп, ыңгайсыз дегенде, Тонъа мындай дептир:

– Тескерисинче, ичке жибек четтери бир аз эскирип, кооздогон берметтери түшүп калганда гана өзгөчө кооздукка ээ болот.

Ошондон баштап мен аны абдан татаал жана кылдат табит ээси эсептейм. Көп томдуу китептерге бирдей мукабаларды тандоо керек деген пикирге каршы, Кою-содзу мындай деди:

– Бардык нерселерди бирдей кылуу – бул сабатсыздыктын белгиси. Алар ар түрдүү болсо, алда канча жагымдуу көрүнөт.

Бул ой мени абдан таасирлентти. Жалпылап айтканда, эмнени алсаң да, анын бардык бөлүктөрүн бирдей кылып жасоонун кажети жок. Бир нерсенин толук эмес, жетишпеген жеринин болушу кызыктуу, ал жашоонун узактыгын, чексиздигин сездирет. Бир киши мындай деп айткан экен:

– Ал тургай эң чоң императордук сарайды курууда да, бир жерин атайылап бүтпөй калтырышкан.

Байыркы акылмандар жазган буддисттик жана башка көптөгөн чыгармаларда да жетишпеген, толук эмес бөлүмдөр көп кездешет.

71

Тикурин-ин-но-нюдо, Сол министри болуп турган кезинде, эч кандай тоскоолдуксуз биринчи министрликке көтөрүлө алмак. Бирок ал:

– Ал жерде эмне бар? Мен Сол министри кызматында калам, – деп монастырга кетип калган.

Бул окуядан таасирленген Сол министри Тоин да премьер-министр болуу кыялынан баш тартат. Анткени "көккө көтөрүлгөн ажыдаар өкүнөт" дейт эмеспи.

Ай толуп, кайра кичирейе баштайт; иш гүлдөп, анан кайра төмөндөйт. Бардык нерсе чегине жеткенде кыйроого жакындайт – мыйзам ушундай.

72

Хоккэн-сандзо Индияга барганда өз мекенинде жасалган желпүүчтү көрүп, катуу кусалыкка батып, сагынычтан ооруп калат. Кытай тамактарын жегиси келип, көңүлү чөгөт.

Бул окуяны уккан бирөө таң калып:

– Ушундай улуу инсан да бөтөн жерде алсыздыгын көрсөтөбү! – дейт.

Ага Кою-содзу каршы чыгып:

– Оо, ал Канондун үч бөлүгүн терең түшүнгөн сезимтал адам да! – дейт.

Бул сөздөр мага мыйзам үйрөтүүчүнүн оозунан чыккандай эмес, жүрөктү козгоп жибергендей болду.

73

Адамда момундук болбосо, ал сөзсүз алдамчыга айланат. Бирок табиятынан түз, чынчыл адамдар эмне үчүн аз? Момундуксуз адам башкалардын акылмандыгын көрө албайт, баалай албайт. Көбүнчө, эң эле акылсыз адам акылдуу адамга карата жек көрүү сезимин туудурат. Акылсыз адам акылдууга мындай дейт: "Сен чоң сыйлык ала албагандыктан, майда-чүйдө нерселерге жабышып, шылтоо менен атак-даңк издеп жатасың!"

Мындай кемсинтүүгө себеп: акылсыз адамдын өзү акылдуу адамга эч окшобойт. Анын табиятындагы өтө чоң кемчилик эч качан өзгөрбөйт. Ошондуктан ал эң кичинекей пайда үчүн да, кандай жол менен болбосун, максатына жетүүгө аракет кылат.

Акылсызды тууроо таптакыр туура эмес. Эгер адам жинди сыяктуу жолдон тайса, ал өзү да жинди болот. Жамандык кылган адамдай башканы өлтүрсө, ал да жаман адам болуп эсептелет. Шунду туураган адам – ошол Шундун жолдоочусу болот. Ошо сыяктуу алдамчылык жолу менен даанышманга окшошкусу келген адамды да чынында даанышман деш керек.

74

Бир кишиде Оно-но Тофунун колу менен жазылган деп эсептелген "Жапон жана Кытай ырлар жыйнагы" бар. Аны көргөн бирөө ээсине мындай деди:

– Сиздин үй-бүлөлүк мурасыңызга шек келтиргим келбейт, бирок бир кызык нерсе: Оно-но Тофу, өзүнөн кийин жашаган Сидзё-дайнагон түзгөн жыйнакты көчүрүп жазышы мүмкүн эмес.

– Ооба, бул чындап сейрек кездешүүчү нерсе! – деп жооп берди ал жана кол жазманы мурдагыдан да кылдат сактай баштады.

75

"Караңгы" жана "жарык" башталыштар тууралуу окууларда "Кызыл тил күндөрү" жөнүндө эч кандай терс пикир айтылган эмес. Байыркылар аларды жамандыкка жоорушчу эмес. Азыркы жек көрүүбүз бирөөнүн сөзүнөн улам пайда болгондур?

Бул күндөрү башталган иш ийгиликсиз аяктайт деген кеп бар; эч нерсени так айтууга да, жасоого да мүмкүн эмес дешет; тапканды жоготосуң, ойлогонду ишке ашыра албайсың. Бул акылга сыйбаган ой.

Ийгиликтүү башталып, бирок ийгиликсиз аяктаган иштерди санасак, анда да ушундай эле жыйынтык чыгарылат. Себеби өзгөрмөлүүлүктүн чеги жок: бир нерсе бар сыяктуу көрүнүп, бирок жок болуп кетет, башталышы бар нерсенин аягы жок. Максаттарга жетүү мүмкүн эмес, умтулуулар чексиз. Адам жүрөгү туруксуз. Баары убактылуу. Анда эмне үчүн бир көз ирмемге токтоп калуу керек?

Мунун себептери белгисиз. Албетте, жакшы күндө жамандык кылуу туура эмес, а жаман күндө жакшылык кылуу жакшы десек болот. Бирок жакшылык менен жамандык күндү тандоодон эмес, адамдын өзүнөн көзкаранды.

76

Жаа атуунун сырын үйрөнүп жаткан жаш жигит колуна эки жебе кармап, бутанын алдына турду. Анын устаты ага мындай акыл-насаат айтты:

– Кана жигит, колуңа эки жебени бирдей кармаба! Экинчи жебең барын билгенде, биринчи жебени аткарууга болгон күчүңдү жумшабай, кайдыгер мамиле кыласың. Ар бир атууну акыркы мүмкүнчүлүк деп эсептеп, жалгыз гана ошол бир жебе менен бутаны так атышың керек!

Бирок ойлонуп, устаттын көз алдында эки жебең болсо, бирөөсүнө кайдыгер мамиле кылууга мүмкүнчүлүк барбы? Албетте, жок! Өзүң бул сезимди байкабасаң да, устатың ичиңдеги кайдыгерликти сезип турат.

Бул окуянын мааниси турмуштун ар кандай тармактарына тиешелүү. Мисалы, бир нерсени үйрөнүп жаткан адам "эртең менен эрте баштайм" деп ойлоп, кечиктирип жатканын байкабайт. Же "кечинде бүтүрөм" деп, ал эми кеч киргенде "эртең кылам" дейт, ошол эле учурда жакшылап машыгууга үмүттөнөт. Бирок ошол учурда өзүбүздөгү байкалбаган кайдыгерликти моюнга алабызбы? Ойлогон ишибизди ошол замат аткаруу эмне үчүн мынчалык кыйын?

77

Бирөө мындай окуяны баяндады: бир жолу бир адам өгүз сатып алуу үчүн базарга жөнөдү. Ал сатуучуга: "Эртең акчасын төлөп, өгүздү алып кетем", - деп убада кылды. Тилекке каршы, түнү өгүз ээсинин үйүндө өлүп калды. Бул окуя сатып алуучу үчүн пайдалуу болуп, сатуучу үчүн зыяндуу болду.

Муну уккан кошунасы мындай деди: "Өгүздүн ээси зыян тартты, бирок чоң пайда да тапты. Тирүү жан, анын ичинде өгүз да, адам да, эртеңки күнүн билбейт. Өгүз билбестиктен өлдү, ал эми ээси билбестиктен тирүү калды. Бир күндүк өмүр он миң алтындан кымбат, ал эми өгүз каздын жүнүнөн арзан. Ошондуктан, он миң алтын таап, бир тыйын жоготкон адамды зыянга учурады деп айтуу туура эмес!"

Уккандар баары күлдү: "Бул эреже бир эле өгүз ээсине тиешелүү эмес!"

Кошунасы сөзүн улантты: "Демек, ар бир адам өлүмдү жек көрүп, өмүрдү сүйүшү керек. Акылсыз адам күнүмдүк жашоонун кубанычынан ырахат албай, башка нерселерди самайт. Өмүр казынасын унутуп, чексиз каалоолордун артынан чуркайт. Ошондуктан, жашап турганда жашоодон ырахат албаган жана өлүмдөн корккон адам үчүн бул ой туура эмес. Адамдар өлүмдөн коркпогондуктан эмес, өлүмдүн жакын калганын унутуп койгондуктан жашоодон ырахат алышат. Эгер адам өмүр менен өлүмдүн чегин байкабаса, анда ал чыныгы принципке жеткен болот".

Бул сөзгө да ого бетер күлүп калышты.

78

Сарайга келгенде биринчи министр Токиваиди эң маанилүү билдирүү алып келген сакчы күтүп турган. Улук даражалуу адамды көргөндө, сакчы атынан түшүп салам берди. Биринчи министр сакчыны иштен четтетүүнү буйруду да, мындай деп билдирди: "Император сарайынын түндүк дубалынын сакчысы эң маанилүү билдирүү колунда турганына карабай атынан түштү. Мындай адам мамлекетке кантип ак ниет менен кызмат кылсын?!"

Эң маанилүү билдирүүнү жогорку даражалуу адамдарга атка минип турганыңда көрсөтүү керек. Атынан түшүүгө тыюу салынат.

79

Менамоми деген чөп бар. Эгерде жылан чаккан адам бул чөптү жараатына сүртүп таңып койсо, дароо айыгат. Андыктан, аны тааный билүү маанилүү.

80

Бир нерсеге жабышып, ага зыян келтирген нерсени санап бүтүрүү мүмкүн эмес. Мисалы: денеге – бит, үйгө – келемиш, өлкөгө – каракчы, бактысыз адамга – байлык, жакшы адамга – боорукерлик, дин кызматкерине – мыйзам окутуу.

81

"Жумшак жыттуу сүйлөшүүлөр" деген сөздөрдү окуганда, ичимде даанышман ойлор жанданды. Бул сөздөр акылман адамдардын накыл кептерин камтыйт экен.

Эгер кандайдыр бир ишти кылуу керекпи же жокпу деген күмөн пайда болсо, адатта, аны аткарбай эле койгон оң.

Келечек жөнүндө ойлонгон адам эч нерсеге ээ болбошу керек. Тамак ичүүчү жөнөкөй идиш да болбошу керек. Намаз китеби же Будданын статуэткасы сыяктуу баалуу буюмдарды кармап жүрүү туура эмес.

Эң жогорку деңгээл – эч нерсеге ээ болбой, толук жалгыздыкка умтулуу.

Акылман адам жөнөкөй адамдай, акылдуу адам акылсызга окшоп, бай адам кедейдей, таланттуу адам таланты жоктой көрүнүшү керек. Будданын окууларын түшүнүү үчүн атайын аракеттин кереги жок. Денени эс алдырып, жан дүйнөнү дүйнөлүк түйшүктөн арылтуу жетиштүү.

Ушул ойлордон тышкары дагы бир маанилүү нерсе бар, бирок эсиме келбеди.

82

Биринчи министр Хорикава сулуулугу, байлыгы менен гана эмес, саркеч буюмдарга болгон өзгөчө сүйүүсү менен да белгилүү. Ал өз уулу Мототосиге издөө бөлүмүнүн башчылыгын тапшырат. Уулу кызматка киришкенде, атасы анын кызматтык бөлмөсүндөгү кытай сандыгынын көрксүздүгүн байкап, аны кооздоп өзгөртүүнү буйруйт. Бирок эски каада-салттарды жакшы билген чиновниктер мындай деп жооп беришет:

"Бул сандык эзелтен бери колдонулуп келет, анын кайдан алынганы белгисиз. Жүз жылдан ашуун убакыттан бери сарайда муундан-муунга өтүп, эскирген буюмдарды жаңылоо үчүн үлгү катары кызмат кылган. Ошондуктан, аны өзгөртпөй эле койгон туура."

Ошентип, министрдин буйругу аткарылбай калат.

83

Үйдүн түндүк дубалында эрибей калган кар музга айланып, арабанын устундарында шурудай жалтырап турду. Таң кербезденип, ай канчалык нурун чачса да, бул бурчтун сырын ача албагандай сезилди.

Алыстагы храмдын галереясында бир асылзат айым менен баарлашып отурду. Алардын сүйлөшүүсү түгөнбөс сыяктуу. Аялдын саал ийилген моюну, ажайып келбети көз жоосун алат. Көйнөгүнөн чыккан жыпар жыт күтүүсүздөн жүрөгүңдү туйлатат. Арасында угулган шыбырлар да өзүнө тартып, айлананын сүйкүмдүүлүгүн ашырат.

84

Кээде аялдарды эркектерди шылдыңдап күлбөгөндөй тарбиялоо керектиги айтылат. Бир жолу мага мурунку Таза Жер храмынын регенти жаш кезинде кечил-императрица Анкийден тарбия алгандыгын айтып берген. Ямасина аттуу министр жөнөкөй кызматчы карап койсо эле уялчу экен.

Эгер аялдар болбосо, эркектер кийимдерин да, баш кийимдерин да оңдуу кие алышмак эмес. Аялдар эркектердин сезимдерин козгогон сүйкүмдүү жандыктардай сезилиши мүмкүн. Бирок чынында, бардык аялдар табиятынан кемчилиги арбын. Алар өтө өзүмчүл, ач көз, туура жолду билбейт, оңой эле жаңылышат. А сүйлөшө келгенде жөнөкөй суроого да жооп бере алышпайт.

"Балким, алар сак болгондуктанбы?" деп ойлошуңуз мүмкүн. Бирок андай эмес, алар күтүлбөгөн нерселерди сурабасаң да айтып беришет. Эгер кимдир бирөө аялдардын акылдуулугу алардын сырдуулугунда, көздү боёдогу чеберчилигинде деп ойлосо, анда алардын айла-амалдары биринчи көз карашта эле билинерин билбейт. Аял – ишенимсиз, акылсыз жандык. Аялдын жакшы мамилесине жетүүгө аракет кылган, анын кежирлигине, кубулма мүнөзүнө баш ийген адам боор оорууга татыктуу.

Анда эмне үчүн аялдын алдында момун болуу керек? Акылдуу аял жагымсыз жана салкын болот. Аял сүйүүдөн сокур болуп, каалоосун аткарганда гана сүйкүмдүү, кызыктуу көрүнүшү мүмкүн.

85

Көз ирмемдин баалуулугун эч ким толук түшүнбөйт. Бул терең билимдин жетишсиздигиненби же жөн гана аң-сезим жоктугунанбы? Балким, бул кайдыгерлик менен коштолгон аңкоолуктан уламдыр. Бирок бир тыйын анча деле баалуу болбосо да, аны үнөмдөсөң, келечекте чоң жардам. Ошондуктан, сараң адам ар бир тыйынды аярлап, сактап калууга аракет кылат.

Биз көз ирмемдин канчалык баалуу экенин ойлобойбуз. Бирок убакыт токтобойт, ар бир көз ирмем өтүп, күтүүсүз учурда өмүрүң аяктайт. Ошондуктан, акылдуу адам алдыдагы күндөр менен айлар жөнүндө тынчсызданып, кайгырбашы керек. Өкүнүчтүү эмес, пайдалуу нерселер гана эске алынууга тийиш.

Эгер кимдир бирөө эртең менен сенин өмүрүң менен коштошооруңду айтса, бүгүнкү күн бүтө электе эмнелерди жасоого үлгүрмөк элең? Эмне үчүн бүгүнкү күн – баарыбыз жашап жаткан бул күн – акыркы күндөн айырмаланышы керек?

Күн сайын көп убактыбызды тамак-аш, күнүмдүк муктаждык, уйку, сүйлөшүү жана жөн гана басып жүрүүгө жумшайбыз. Бул зарылчылык. Ал эми бош убактыбызда пайдасыз нерселерди жасап, керексиз сөздөрдү сүйлөп, маанисиз ойлорго жетеленип, убакытты текке кетиребиз. Бул – эң чоң акылсыздык. Анткени, ушинтип күндөр өтүп, айлар алмашып, бүтүндөй өмүр көз ачып жумганча өтүп кетет. Се Лин-юнь "Лотос Сутрасы" түрмөктөрүн которгон болсо да, Хуэй Юань аны Ак Лотос жамаатына кабыл алган эмес. Себеби, ал жүрөгүндө шамал менен булуттар сыяктуу алаксыткан ойлорду бекем сактаган.

Адам көз ирмемдерди баалабай унутканда, ал көз ирмемдер канчалык кыска болсо да, ал тирүү өлүккө айланат. Эгер "эмне үчүн көз ирмемдерди аяш керек?" деп сурашса, анда мындай жооп берүүгө болот: "Ичиңде тынчсыздануу болбосо, сырткы дүйнө алаксытпаса, дүйнө иштеринен арылууну чечкен адам андан арылат, ал эми окууну өздөштүрүүнү чечкен адам максатына жетет."

86

Бир айылда жашаган киши даракка чыгуу боюнча чеберчилиги менен таанымал болгон адамдан бийик дарактын чокусун кесип берүүнү суранды. Даракка чыгуу чебери дароо бийик даракка чыгып, бир учурда кулап кетчүдөй сезилет. Бирок жерде турган киши эч унчукпай турду. Чебер ылдый түшүп, үйдүн карнизине жакындаганда, жердеги киши:

– Этият бол! Тайгаланып кетпе! – деп эскертти.

Муну уккан мен ага:

– Мынча бийиктиктен секирип деле түшсө болот ко. Эмне үчүн жана айтпай, эми айтып жатасыз? – деп сурадым.

Ал мындай жооп берди:

– Азыр айтыш керек. Анткени башы айланып, бутактар ишенимсиз чакта ал өзү эле этият болмок. Ошондуктан эч нерсе дебедим. Азыр ката кетирүү анчалык коркунучтуу эмес, демек, ал сөзсүз түрдө ката кетирмек.

Бул жөнөкөй эле айылдык кишинин сөзү болчу, бирок анын акыл-насааты даанышмандын сөзүнө тете эле. Бул окуя оюнга да тиешелүү: эң татаал абалдан топту алгандан кийин, жеңил сезилген жерден сөзсүз ката кетиресиң.

87

Бир жолу "сугороку" (шахмат сыяктуу оюн) боюнча чеберчилиги менен белгилүү адамдан ийгилик сырын сурасам, ал мындай деди:

– Утуш үчүн эмес, утулбоо үчүн ойнош керек. Кайсы кадамдар эң алсыз болушу мүмкүн экенин алдын ала ойлонуп, алардан кач. Утулууну кеминде бир кадамга кечиктирүүгө мүмкүн болгон вариантты танда.

Ушул эле принциптерди жетекчиликке алып, окууну өздөштүр. Денени тынчтандыруунун, мамлекетти коргоонун ыкмалары да ушундай эле принциптерге негизделет.

88

Бир акылмандын таң каларлык сөзү кулагымда дагы эле жаңырат: "Менимче, иго жана сугороку оюндарын күнү-түнү ойногон адам, төрт оор жана беш улуу күнөөдөн да чоң жамандыкка жол ачат".

89

Эртең алыскы өлкөлөргө аттанар адамга, шашпай, тынч аткарылар иш тапшырууга болобу?

Адам күтүлбөгөн жерден маанилүү иштин алдында калса, ал чексиз кайгыга чөмүлүп, башка эч нерсе жөнүндө уккусу келбейт. Башкалардын кайгысы да, кубанычы да ага кызыксыз. Баары "Кызыкпайт" дешет, бирок "Эмне үчүн?" деп сураган жан жок. Балким, ошондуктан карылыктын чегине жеткендер, оорунун азабын тарткандар жана түбөлүк сапарга аттанчулар бул дүйнөнүн ызы-чуусунан алыстагысы келет.

Дүйнөдөн качууну каалабаган бир да жан жок. Эгер дүйнөлүк дүрбөлөңгө туткун болуп, андан кутулуу мүмкүн эмес десең, каалооң артып, денең алсырап, жаның эс албайт. Ансыз деле маанилүү эмес майда адаттар бүт өмүрдү ээлеп, убактыңды уурдайт.

Күн батып барат, бирок сапар узак. Өмүр болсо чалынып-жыгылып алдыга умтулууда. Эми бардык байланыштарды үзөр учур келди. Ишенимдүүлүктү сактоо, сылыктык жөнүндө ойлонуунун зарылчылыгы барбы? Муну түшүнбөгөндөр сени жинди, акыл-эсинен айныган, сезимсиз деп эсептешет. Бирок жаманаттыдан азап тартпа, мактоого да кубанба!

90

Кээде кырктан ашкан адам жашыруун бузукулук кылса, ага эч ким тоскоол болбойт. Бирок эркек менен аялдын ортосундагы мамилелерди талкуулап, андан көңүл ачуу – адепсиздик. Бул жийиркеничтүү көрүнүш.

Ошондой эле карыя жаштардын арасына кирип, аларды кубантуу үчүн бош сөздөрдү сүйлөгөнү, же баары сыйлаган мырзанын алар менен эч кандай байланышы жоктой түр көрсөткөнү, же кедей үй-бүлөдө ичимдик ичип, конок сыйлап, өзүн көрсөтүүгө аракет кылганы – мунун баары өтө жагымсыз.

91

Илгери адамдар храмдарга, ыйык жайларга жана жалпы эле нерселерге ат коюуга көп маани беришчү эмес. Аталыштар окуяларга жараша, табигый түрдө пайда болгон. Азыр, аталыштар ушунчалык татаалдашып, адамдар чыгармачылык жөндөмүн көрсөтүү үчүн аларды ойлоп табууга азап чегип жаткандай сезилет. Ошондой эле ысымдарга адаттан тыш иероглифтерди тандоого аракет кылуу да маанисиз. Анткени сейрек кездешүүчү нерселерге, башкалардан айырмаланууга умтулуу – бул көбүнчө чектелген адамдардын белгиси деп айтылат.

92

Дос тандоодо этият бол. Төмөнкү сапаттарга ээ адамдар менен дос болуудан алыс бол: айтканына турбаган, текебер адам. Өзүн жогору сезип, башкаларды баалабаган адамдардан оолак болуңуз. Өтө жаш, тажрыйбасыз адам: жашоодо тажрыйбасы аздар, туура чечим чыгарууда кыйналышы мүмкүн. Эч качан оорубаган, ден соолугу чың адам: мындай адамдар башкалардын алсыздыгын түшүнбөй, аёосуз мамиле кылышы ыктымал. Ичкиликке берилген адам: ичимдик адамды жаман жолго салып, достукка зыян келтириши мүмкүн. Урушчаак, катаал мүнөздүү адам: мындай адамдар менен мамиле түзүү оор, жагымсыз. Жалганчы: ишеним достуктун негизи, ал эми жалганчы адам ишенимди жоготот. Ач көз адам: өз кызыкчылыгын гана ойлогон адам достукту баалабайт.

Ал эми төмөнкү сапаттарга ээ адамдар менен дос болсоңуз, бул сизге пайдалуу: жардам берип колун сунган, белек берген адам. Чыныгы достук камкордук жана колдоо менен коштолот. Дарыгер: ден-соолугуңузга кам көрүүгө жардам берет. Акылман адам: сизге туура кеңеш берип, жашоодо алдыга умтулууга түрткү берет.

Эскертүү: бул кеңештер жалпы мүнөздө берилген. Ар адам ар башка, андыктан адамдарды жеке сапаттарына жараша баалоо маанилүү.

93

Кытайдан келген дарыларды эске албаганда, кытай буюмдарысыз деле жашай алмакпыз. Өлкөбүздө кытай товарларына окшош буюмдарды жасоого кудуретибиз жетет. Ошондуктан, Кытайдан бизге чейинки узак жол аркылуу майда-бараттарды ташып келүү акылга сыйбайт. Бекеринен айтылбайт: "Алыстан келген нерселерди ашыкча баалаба" жана "Кыйынчылык менен тапканыңды кымбат дебе".

94

Чарбада жылкылар менен өгүздөрдү багуу – бул зарылчылык. Аларды байлап, кээде кыйнаганга туура келгени жүрөктү оорутат, бирок башка арга жок учурлар болот. Ал эми иттерге келсек, алар үй кайтаруу, мүлктү коргоо ишинде адамдан алда канча мыкты. Ошондуктан, аларды сөзсүз багуу керек. Бирок азыркы учурда ар бир үйдө ит бар, андыктан аларды атайын багуунун кереги жок. Калган бардык жаныбарлар менен канаттуулардын чарбада кармоонун эч мааниси жок.

95

Ылдам чуркоочу жаныбарлар тосмолорго камалып, чынжырга байланат. Жеңил канаттуулардын канаты кесилип, капастарга камашат. Алар асманды, эркин тоолорду жана кенен өрөөндөрдү сагынып, тынчтык таппай кыйналышат.

Бул ой мени чыдагыс абалга салат, жүрөгү бар адам үчүн бул азаптуу. Жаныбарларды кордоп, андан ырахат алгандар Цзе жана Чжоуга окшош. Ал эми Ван Цзыю канаттууларды абдан жакшы көрчү, алар менен бамбук токойлорунда ойногон, алар анын жаншериктери болуп калышкан. Ал эч качан аларды кармап, азапка салган эмес. Андан тышкары, бир чыгармада мындай деп айтылат: "Үйдө сейрек кездешүүчү канаттууларды жана кызыктуу жаныбарларды кармоого болбойт".

96

Адам баласынын алгачкы кадамы – акылмандардын ой-пикирин түшүнүү үчүн жазууну үйрөнүү. Каллиграфия өзүнчө илим болбосо да, бардык билимдердин башаты. Андан соң адам өзүн жана айланасындагыларды сактоо үчүн дарыгерлик өнөрүнө ээ болууга тийиш. Дарылоону билбеген адам өзүн да, жакындарын да коргой албайт, ата-энесинин жана башка сыйлуу адамдардын алдындагы милдетин толук аткарбайт.

Кийинки кезекте жаа атуу, ат минүү сыяктуу алты негизги чеберчиликти үйрөнүү зарыл. Бул өнөрлөрдүн баары адам үчүн өтө маанилүү. Эч качан китептен алган билимди, аскердик ишти, медицинаны көз жаздымда калтырбаңыз. Бул багыттарды өздөштүргөн адам коомго ар дайым керек.

Андан тышкары, тамак-аш – адам жашоосунун негизги булагы. Тамак жасоо өнөрүн мыкты өздөштүргөн адам коомго зор пайда алып келет. Ошондой эле ар кандай кол өнөрчүлүк жана чеберчилик ар иште баалуу. Калган өнөрлөргө келсек, жетекчилик кызматтагы адам көптөгөн таланттарга ээ болушу мүмкүн. Поэзияга жакын, музыканы түшүнгөн жакшы. Бирок бул өнөрлөрдү мамлекет жана карамагындагылар жогору бааласа да, азыркы заманда алардын жардамы менен дүйнөнү башкаруу анчалык натыйжалуу эмес. Алтын канчалык кооз болсо да, темирдин пайдасы алда канча көп.

97

Убакытты текке кетирүү – акылсыздыктын же катачылыктын белгиси. Биздин өлкө жана жетекчилерибиз үчүн аткарылышы зарыл, кечиктирүүгө мүмкүн эмес көптөгөн маанилүү иштер бар. Мындай милдеттердин алдында бош убакыт калбашы керек. Бул тууралуу терең ойлонуу абдан маанилүү.

Адам жашоосундагы эң негизги муктаждыктар: биринчиден – тамак-аш, экинчиден – кийим-кече, үчүнчүдөн – турак-жай. Бирок адамзаттын муктаждыктары ушул үчөө менен эле чектелбейт. Ачкачылык, суук, жаан-чачындан азап чекпеген тынч жашоо – чыныгы бакыт. Тилекке каршы, ар бир адам ооруйт. Оору жукканда, андан жапа чегүү өтө оор. Мындай учурда адамдын бардык ой-санаасы дарыланууга гана багытталат.

Өзүнө керектүүлөрдү, анын ичинде дары-дармектерди жана башка буюмдарды камсыз кыла албагандар – жакырлар. А муктаждыктарын оңой эле канааттандыргандар – байлар. Жогоруда аталган негизги муктаждыктардан ашыкча нерселерди талап кылгандар – ысырапкорлор. Эгер адам үнөмдүү болсо, ал аз нерсеге ыраазы болот.

98

Кумар оюнунда бардыгын тобокелге салып, эч нерседен тайманбас адам менен ойнобогула. Чыныгы оюнчу – бул оюндун кайсы учурда өзүнө ыңгайлуу бурулушун, качан токтосо жеңишке жетерин билген адам.

99

Эгер бир нерсени оңдогондон эч пайда болбосо, анда аны оңдобой койгон оң.

100

Масафуса-дайнагон абдан таланттуу, акылдуу жана жагымдуу адам болгондуктан, аны жогорку кызматка көтөрүү каралган. Бирок императорго жакындардын бири мындай деди:

– Жакында эле коркунучтуу көрүнүштү көрдүм.

Император сурады:

– Эмнени көрдүң?

– Тосмодогу тешиктен Масафуса мырза шумкарына тирүү иттин буттарын кесип берип жатканын көрдүм.

Бул окуя императордун нааразычылыгын, жийиркеничин жаратып, Масафусага болгон жакшы мамилесин өзгөрттү. Анын кызматка көтөрүлүшү токтотулду. Албетте, мындай адамдын шумкар кармашы таң калыштуу болгону менен, иттин буттары тууралуу окуя чындыкка дал келбейт.

Мындай катаалдык тууралуу ушак-айың болгонуна карабай, мамлекет башчысынын ага кылган мамилеси урматтоого татыктуу. Жалпысынан алганда, тирүү жандыктарды азапка салып, өлтүрүп, кыйнап көңүл ачкандар жырткычтардан эч айырмаланбайт.

Кылдат байкап көрсөк, канаттуулар, жаныбарлар, ал тургай кичинекей курт-кумурскалар да балдарына мээрим төгүп, ата-энелерине бекем байланат. Алар да жубун тандап, кызганып, ачууланып, сүйүп, жашоого умтулат. Табият мыйзамдарына толук баш ийгендиктен, бул жагынан алар бизден алда канча бийик.

Аларды азапка салып, өмүрүн кыйганыбызда, алардын да жан дүйнөсү оорубайт бекен? Сезимтал жандыкты көрүп, боор оорубаган адам, адам эмес.

101

Янь Хуай адамдардын тынчтыгын бузбоону эң башкы максаты деп билген. Анын оюнча, адамдарды азап-тозокко салып, бактысыздыкка учуратуу туура эмес. Жада калса, коомдун төмөнкү катмарындагы адамдардын да эркиндигин чектөөгө болбойт.

Кээде адамдар кичинекей балдарды алдап, коркутуп же уят кылып көңүл ачышат. Чоң адамдар мындай жалганчылыкка оңой эле көнүп кетишсе, балдардын жүрөгүнө коркуу, уят жана жан дүйнөсүнүн азабы терең сиңип, оор из калтырат. Балдарды кыйнап көңүл ачуу – бул адамдын жан дүйнөсүндө боор ооруу сезиминин жоктугун билдирет.

Чоң адамдын кубанычы, ачуусу, кайгысы, ырахаты – мунун баары убактылуу алдамчы. Бирок чындыктай сезилген арбактардын таасиринен ким кутулат?

Адам жашоосундагы кубаныч, ачуу, кайгы, ырахат сыяктуу сезимдер убактылуу, алдамчы болушу мүмкүн. Бирок чындыктай сезилген, бирок чындыгында элес болгон нерселердин таасиринен арылуу оңой эмес.

Адамдын жан дүйнөсүн жаралоо – бул денесин майып кылуудан да оор. Көпчүлүк ооруларыбыздын тамыры да дал ушул жан дүйнөбүздө жатат. Сырттан келген оорулар аз. Төмөнкүлөрдү эстен чыгарбоо керек: биз тердеш үчүн дары ичебиз, бирок андан эч кандай пайда жок. Ал эми бир жолу коркуу же уят сезимин башыбыздан өткөрсөк, тер сөзсүз чыгат. Мунун себеби – жан дүйнөбүздүн реакциясы. Атүгүл, байыркы уламыштарда Линъюнь мунарасына жазып жатып, адам чачы агарып кеткен учурлар болгон дешет.

102

Эч ким менен талашпай, өзүңдү тыйып, каршылашың менен макул болуу – эң акылдуу жол. Башка бирөөнүн кызыкчылыгы үчүн өз иштериңди кийинкиге калтыруу да маанилүү.

Мелдешке умтулган адам дайыма жеңишке жетүүнү каалайт. Себеби, атаандашынан үстөм болуудан ырахат алуу, жеңилүүдөн канааттануу баарынан жогору турат. Өзүң утулуп, каршылашыңа ырахат тартуулап жатасың деген ой оюнга болгон кызыгууну өлтүрөт. Бирок башка бирөөнү капа кылуу үчүн жеңишке умтулуу – бул адепсиздик.

Достук мамиледе ойноп жатып, өнөктөштөрүн алдап, өз үстөмдүгүнөн ырахат алган адамдар да кездешет. Бул да адилетсиздик. Көп учурда узакка созулган кастык биринчи чогуу өткөргөн оюн-зооктон башталат. Мунун баары талашууга болгон кумарлануудан чыккан зыяндар.

Адамдардан бир нерседе артык болуу үчүн илим менен алектенип, аларды акылмандыгың менен ашып өтүү жөнүндө гана ойлонуу керек. Окууну түшүнгөн адам, кылган жакшылыгы менен мактанбоо жана жолдоштору менен урушпоо керектигин билет. Окуунун күчү гана бизге жогорку кызматтан баш тартууга, пайдадан баш тартууга мүмкүндүк берет.

103

Байлык – кедейдин тилеги, күч – карынын арзуусу. Эгер адам өз максатына жетүү мүмкүн эместигин түшүнсө, анда ал токтоолукту тандашы керек. Максатты ишке ашырууга тоскоолдуктарды жеңүү мүмкүн эмес болсо, аракетти улантуу – бул ката. Өз мүмкүнчүлүгүн ашыра баалап, аракет кылуу да катачылыктарга алып келет.

Кедей өз абалын туура эмес бааласа, уурулуктун, алсыздыктын чегин билбесе, ооруга кабылат.

104

Бир жолу аты эсимде жок бир диний ордендин насаатчысы, Такакура экс-императору "Гүл мыйзамы" сектасынын ибадатканасынан чыгып, күзгү алып, өзүнүн сырткы келбетин караптыр. Күзгүдөн өзүнүн жагымсыз, аянычтуу көрүнүшүнө дин кызматкери катуу капа болот. Ошондон кийин ал күзгүлөрдү жек көрүп, алардан коркуп, колуна эч качан алган эмес. Андан тышкары, ал адамдар менен баарлашууну токтотуп, кечилдер жашаган бөлмөсүнө камалып, ибадатканадагы кызматтарды аткаруу үчүн гана чыкчу болот. Бул окуя мени таң калтырды.

Менин оюмча, эң акылдуу адамдар да башкаларды сындап, талкуулай алышканы менен, өздөрү жөнүндө эч нерсе билишпейт. Бирок өзүн тааныбастан, башкаларды таануу мүмкүн эмес. Демек, өзүн билген адамды заттардын маңызын түшүнгөн адам деп эсептесе болот.

Эгер адам өзүнүн сырткы келбетинин кемчиликтерин, акылсыздыгын, искусстводогу сабатсыздыгын, коомдогу төмөнкү абалын, жашы өтүп баратканын, ден соолугу начарлап, өлүм жакындаганын, басып кемчиликтерин сезбесе, анда ал башкалардын сынын да түшүнбөйт.

Бирок күзгүдөн сырткы келбетиңди көрүүгө; жашыңды билүүгө, эсептөөгө болот. Сырткы келбетиңди баары билип, аны эч өзгөртө албасаң, бул өзүң жөнүндө эч нерсе билбегендей эле кеп. Сырткы келбетиңди жакшыртуу же жашты азайтуу жөнүндө сөз кылуунун кереги жок. Бирок өзүңдү өзгөртүүгө алсыз экениңди билгенден кийин, ал иштен кантип баш тартпайсың? Картайганыңды билсең, денеңди карылыкка кантип моюн сундурбай коёсуң? Акылсыздык менен иш кылганыңды сезсең, кантип ойлонбойсуң?

Жалпысынан, эгер сени жакшы көргөн эч ким болбосо, адамдарга өзүңдү таңуулоо уят. Сырткы келбети жагымсыз, жүрөгү пас адамдар элге кызмат кылымыш болот; акылсыздар таланттуулар менен аралашат; искусстводо талантсыздар эң мыкты чеберлердин туруктуу коноктору; чачтары аппак болуп калгандар гүлдөп турган жаштар менен теңелет.

Андан да жаманы – адамдар жетүүгө мүмкүн эмести каалашат, аткарууга мүмкүн болбогону үчүн өздөрүн өлтүрүшөт; аткарылбас нерсени күтүшөт; кимдир бирөөдөн коркуп, ага жагынышат. Бул сырттан келген уят эмес, тескерисинче, өз ач көздүгүнүн бийлигине берилип, өздөрүн уятка калтырышат. Алар өз ач көздүгүн тыя албаганынын бир гана себеби, жашоонун аяктай турган улуу учуру жакындаганын билишпейт!

105

Ак сарай кеңешчиси Томоудзи менен Сукесуэ-дайнагон-нюдо жолугушуп калышты. Сукесуэ өзүнө өтө ишенимдүү түрдө:

– Кандай суроо берсең да, мен жооп берем! – деди.
Томоудзи таң калып:
– Чындап элеби?
– Анда мелдешели!
– Мен билимдүү адам эмесмин, ошондуктан сизге оорчулук келтирбеген майда-чүйдө суроолорду берсем болобу? – деди Томоудзи.
Сукесуэ кубанып макул болду:
– Андан да жакшы! Кандай табышмагың болсо да, дароо чечем!

Алардын сөзүн угуп турган императордун жакындары жана фрейлиналар бул кызыктуу талаш экенин айтып, мындай сунуш киргизишти:
– Мындай талашты императордун көзүнчө өткөргөн жакшы. Ким утулса, ошол той өткөрсүн!
Император аларды чакыртып алды.
Анан Томоудзи мындай деди:
– Бала кезимде уккам, бирок маанисин билбейм. Балдар "Ума-но кицурёкицу-ниноока, накакуборэирикурэндо?" дешкенде эмнени билдирерин түшүндүрүп бересизби?
Улуу дайнагон дароо нес болуп калып, мындай деди:
– Бул абдан акылсыз сөз, ага сөз коротуунун кажети жок.
Буга Томоудзи каршы чыгып:
– Мен башынан эле билимдүү эмес экенимди, акылсыз суроолорду гана бере аларымды айттым эле го, – деди.
Дайнагон-нюдо утулуп, шарт боюнча сонун салтанат өткөрүүгө аргасыз болду.

106

Жаздын гүлдөгөн алчаларына, асмандын тунук айына суктануу жетиштүүбү? Кара булутка жашынган айды издеп, жаз келгенин байкабай калуу да жүрөк козгойт. Бизди ачылууга аз калган бүчүрлөр да, соолуп бараткан бакча да бирдей толкундатат. Кээ бир ырлардын башталышында: "Мен гүлдөрдү көрүүгө келдим, бирок алар эбак соолуп калышкан" же "Тоскоолдуктардан улам гүлдөрдү көрө албадым" деген сыяктуу саптарды жолуктурабыз. Мунун "Гүлдөргө суктанып..." деген жөнөкөй киришүүдөн эмнеси жаман? Соолуп калган гүлдөргө же батып бараткан айга суктануунун өзүнчө бир ырахаты бар экени түшүнүктүү. Бирок кээде "Бул бутак куурап калды, тиги бутак да куурап барат. Азыр суктанар эч нерсе жок" деп, үмүтсүздүккө алдырган адамдар да кездешет.

107

Бул дүйнөдөгү ар нерсенин башталышы да, аягы да өзүнчө бир сүйкүм. Адам менен аялдын ортосундагы сүйүү да жөн гана жолугушуубу? Сүйүү – бул жолугушпай калганда кайгыруу, убадалардын аткарылбай калганына өкүнүү, узак түндөрдү жалгыз өткөрүү, алыста жүргөн сүйүктүүңдү ойлоо, камыштар менен курчалган баш калкалоочу жайда өткөн күндөрдү сагынуу...

108

Миңдеген чакырым алыстагы көк асмандагы толгон айдан да, таңдын жарчысы болгон жарым ай жүрөктү көбүрөк козгойт. Караңгы тоолордун чокуларынан караган же капыстан жамгыр төгүп өткөн булуттардын артына жашынып, алсыз нурун чачкан сөйкөдөй болгон айдан сүйкүмдүү эч нерсе жок. Ай нуру нымдуу жалбырактарда ойноп жатканда, ал жүрөктү эзип, жан дүйнөңдөгү досуңа, сүйүктүүңө болгон сагынычты, кусалыкты козгойт.

109

Ай менен гүлдөргө жөн гана карап суктануу менен гана чектелбе. Алар жөнүндө жазда үйдөн чыкпай туруп ой жүгүртүү, ал эми айлуу түндө уктоочу бөлмөдө камалып отуруу – бул да өзүнчө ырахат.

110

Тарбиялуу адам эч качан бир нерсеге кумарланганын билдирбейт, анын кызыгуусун сырттан байкоо кыйын. Сезимдерин жашыра албаган адам – алыскы айылдын тургунундай. Ал гүлдөгөн дарактын түбүнө кирип кетет, гүлдөрдү тиктеп көзүн албайт, саке ичип, ренга ырларын жазат, анан эч нерседен тартынбай эң чоң бутакты сындырып алат. Ал колу-бутун булакка салып олтурат, карды басып өтүп из калтырат. Демек, ал эч нерсеге сырттан карап суктана албайт.

Мындай адамдар майрамдык оюн-зоокко келгенде өзгөчө көрүнүш жаратат.

– Оюн кечигип жатат, трибунада отуруунун кажети жок, – дешет алар.

Анан бөлмөгө кирип, саке ичишет, тамак жешет, иго жана сугороку оюндарын ойноп көңүл ачышат. Ал эми көчөдөгү жараянды трибунада бирөө гана күзөтүп турат. Ал «Келе жатышат!» – деп кыйкырганда, баары бирөө боорго шибеге менен сайгансып секирип, бири-бирин түртүп, трибунанын астындагы бамбук көшөгөсүн чайпалтып кирип кетишет. Дагы: «Кетип баратат!» – деп кыйкырышканда, баары эси оогондой бири-бирин жыгып, трибунага чуркап чыгышат, түртүшөт, бамбук көшөгөсүн ачып, көчөгө көз салышат. Эч нерсени өткөрүп жибербейин дешет! Ким эмне кылып жатканын баарынан сураштырып ушакташат. Ал эми процессия өтүп кеткенде: «Эми кийинкиге чейин», – деп ылдый түшүшөт. Кыязы, алар үчүн эң негизгиси – бир нерсени көрүү гана.

Борбор тургундары тескерисинче, жайбаракат, уйкулуу көрүнүшү менен айырмаланып, бул көрүнүшкө анча маани беришпейт. Төмөнкү катмардагы жаштар, милдеттерин аткарууга келгендер же кимдир бирөөнү коштоп жүргөндөр, адепсиздикке жол беришпейт. Алардын эч кимиси керексиз нерселерге кызыгып, оюн-зоокко алаксып кетүүнү каалабайт.

Айлана-тегеректи эч нерсеге карабай каптап кеткен мальва гүлдөрү сулуу көрүнөт. Бирок таң ата электе эле бардыгы: «Бул кимдин арабасы экен, эмне үчүн мынча эрте келишти?» – деп ойлонуп, кимиси бай, кимиси кедей экенин божомолдоп, кызыгуулары артат. Бул жерден ат багуучуларды жана кызматчыларды көрүүгө болот. Бири-биринен айырмаланган, кооз унаалар менен келген адамдарды карап отуруп, эч качан зерикпейсиң.

Күүгүм киргенде, катар тизилген арабалар жана жыкжыйма топтошкон адамдар акырындык менен тарай баштайт. Көп өтпөй эл азайып, арабалардын түз катарлары бузулуп, аралашып кетет. Келгендер жатуу үчүн бамбук төшөктөрүн жайып, шамдарын өчүрүшөт. Алыстан гана чырактардын бүлбүлдөгөн жарыгы көрүнүп, түн ичинде саякатчылардын коңуруктары угулат. Эртең менен баары кайрадан жанданып, жаңы күнгө даярданышат.

Бул дүйнө жөнүндө ой жүгүртүү, андан прототиптерди табуу – өзгөчө ырахат. Борбордук көчөнү байкоо – майрамды көрүү сыяктуу. Аянтта жүргөн көптөгөн адамдардын арасынан тааныштарды кезиктирүү – дүйнөдө бейтааныш адамдар калбагандай сезилет. Бирок эгер биз баары өлгөндөн кийин гана өлөбүз деп чечсек, анда бул да көпкө созулбайт.

Чоң идишке суу толтуруп, ага кичинекей тешик жасасак, суу канчалык аз тамчылабасын, эгер ал тынымсыз тамчылап турса да, акыры түгөнөт. Борбордо эл толуп турат, күн сайын кимдир бирөө өлөт. Атүгүл бир күндө бирден же экиден эмес. Кээде Торибэно менен Фунаокага эле эмес, башка көрүстөндөргө да көптөгөн маркумдарды алып келишет. Демек, эч ким өлбөгөн күндөр болбойт. Ошондуктан, даярдалган табыттар талапсыз жаткан учурлар да болбойт.

Өлүм сааты – жаш, күч-кубаттуу экениңе карабай, күтүүсүз келет. Буга чейин анын чеңгелине кантип түшпөй жүргөнүбүз таң калыштуу. Ушундай жашоого бир мүнөт болсо да жеңил ойлуулук менен мамиле кылууга болобу?

Бул шашкиден жасалган «өгөйлөр» деген фигурага окшош. Шашкилер катар тизилип, биринчи кайсынысын алуу керектигин эч ким билбейт. Бирок керектүү санды эсептеп чыккандан кийин, алардын бирин алсак эле, калгандарын дароо көрөбүз. Андан соң кайра-кайра эсептеп, шашкилерди улам бирден сууруп чыга баштайбыз, акыры алардын бири да калбайт.

Согушка кирип бараткан жоокер өлүмү жакындап калганын билгенде, үй-бүлөсүн да, өзүн да унутат. Дүрбөлөңдүү дүйнөнү таштап, чөптөн токулган алачыкта камалып, түбүндөгү агым менен таштардан тынч ырахат алып, мунун баары өтүп кетет деп эсептеген адам да ажалдан кутулбайт. Тынч тоолордун тереңинде биздин ажал кире албай калабы? Өлүмгө тике караган кечил менен согуш майданын таштабаган аскердин тагдыры окшош.

111

Өлгөндөн кийин аркаңда мүлк калтыруу акылдуулукка жатпайт. Жаман нерселерди чогултуу – маанисиз, а жакшы нерселерге байлануу – өкүнүчтүү. Алардын көптүгү өкүндүрөт.

Кээде адамдар арасында "Муну мен алышым керек!" деген талаштар башталат, бул таптакыр орунсуз. Эгер бирөөгө мурас калтырууну ойлонуп жатсаңыз, анда аны тирүү кезиңизде бергениңиз оң. Күн сайын зарыл нерселерди гана колдонуп, ашыкча мүлккө умтулбоо керек.

112

Кайгылуу талаа ибадатканасынын башкы дин кызматкери Гёрэндин өз аты, кыязы, Миура болгон, ал жеңилгис жоокер катары таанымал эле. Бир жолу ага жердеши келип, сөз арасында мындай деди:

– Чыгыш провинциясынын жашоочуларына ишенсе болот. А борбор тургундары убада берүүгө гана маш, алардан чындыкты күтпө.
Акылман Гёрэн ага мындай деп жооп берди:
– Сен ушуга ишенесиң, а мен борбордо көп жашадым, аларга көнүп, кылдат байкадым. Азыр аларды башкалардан жаман деп эсептебейм. Алардын жан дүйнөсү назик, ошондуктан алар үчүн башкалардын пикирине каршы чыгуу кыйын. Алар акыр аягына чейин өз оюн айтууга батынышпайт, мүнөзүнүн алсыздыгынан улам сага кошулушат. Менин оюмча, алар эч кимди алдагысы келбейт, бирок алардын көбү жакыр, ийгиликсиз адамдар, ошондуктан көбүнчө өздөрү каалагандай кыла алышпайт.

Чыгыш провинциясынын тургундары менин жердештерим. Бирок чынында, алар орой, сылык сөзгө сараң, түз сүйлөшөт, анткени башынан эле "жок" деп айтышса, кесип салгандай болот. Алар бай, күчтүү. Аларга ишенсең болот.

Бул акылмандын одоно, элдик сүйлөө стили болчу, ошондуктан көпчүлүк анын акылмандардын окууларына анча маани бербейт деп ойлошкон. Бирок ушул сөздөрүнөн кийин ал ушунчалык сый-урматка ээ болгондуктан, аны башка көптөгөн кечилдерден ибадаткана башчысы кылып шайлашты. Бул окуя мага тынч акылмандыктын пайдасы жөнүндө ой салды.

Көбүнчө мындай болот: эгер адам көптү билсе, бул тууралуу көп сүйлөсө, анда эл анын өзгөчө таланты жок деп эсептейт. Ал өзү да ката кетирүүдөн качпайт. Ал эми "Мен бул жөнүндө толук түшүнбөйм" деген адам жөнүндө, алар ар дайым ал өз ишинин мыкты чебери деп ойлошот. Анын үстүнө абалы жана жашы боюнча эч кандай каршылыкка жол бербеген адамдын өзү билбеген нерселер жөнүндө билимин көрсөтүп сүйлөгөнүн угуу абдан оор.

113

Эч себепсиз бирөөнүн үйүнө баруу туура эмес. Эгер кандайдыр бир маселе менен барсаңыз, аны чечип бүткөндөн кийин дароо үйүңүзгө кайтыңыз. Ашыкча отуруу конок ээсине да, өзүңүзгө да ыңгайсыз. Узакка созулган сүйлөшүүлөр чарчатып, жан дүйнөгө тынчтык бербейт. Убакытты текке кетирип, иштерди кечеңдетүү эки тарапка тең зыян. Жагымсыз маанайда сүйлөшүү да орунсуз. Эгер бир нерсе жакпаса, себебин дароо ачык айтың.

Ал эми жагымдуу, кубаныч тартуулаган адам келгенде, абал таптакыр башка. Эгер конок зериге баштаганда: "Дагы бир аз отура турбайлыбы. Бүгүн эч жакка шашпайбыз", - десеңиз болот. Ар бир адамда Юань Цзенин көк көздөрү сыяктуу таасирдүү бир нерсе болушу мүмкүн. Эгер досуңуз эч кандай себепсиз кирип келип, тынч отуруп, ар нерсе жөнүндө сүйлөшүп, анан кетип калса, бул абдан жагымдуу. Мындан тышкары, "Сизден көптөн бери кабар жок..." деген сыяктуу кат алуу да жагымдуу.

114

Го оюнунда, бир оюнчу раковиналарды жаап жатканда, атаандашынын колундагыларды байкабашы мүмкүн. Ал атаандашынын жеңдеринен тизесине чейин көз жүгүртүп турганда, жанындагы раковиналарды башкасы жаап салат. Мыкты оюнчу атаандашынын раковиналарын алууга шашпайт. Ал жакынкы аймактарды гана жаап, ошол эле учурда көп орунду ээлейт.

Го тактанын бурчтарына таштарды коюп, атаандашыңдын алыскы таштарын гана көрсөң, максатыңа жетпейсиң. А жакынкы, "акылдуу көзгө" дароо көңүл бурсаң, атаандашыңдын таштарына жетесиң. Кайсы иште болбосун, өзүңдөн алыс нерселерге алаксысаң эч нерсеге жетпейсиң.

Биринчиден, өзүңө эң жакын нерсени туура жасашың керек. Цин Сяньюнь айткандай, "жакшылык кылып жатып, келечектеги сыйлык жөнүндө сураба". Дүйнөнү башкаруу да ушундай. Эгер ээликтерге кайдыгер мамиле кылып, жеңил ойлуу, өзүм билемдик кылсаң, алыскы аймактарда козголоң чыгат. Анда кеч болуп калат. Медицинада айтылгандай, "сасык тумоо болуп, нымдуу жерде жатып, оорудан айыгуу үчүн сыйынган адам акмак".

Жакындарыңа кыйынчылыкта жардам берип, ырайым кылып, туура жолго түшсөң, анын пайдалуу таасири канчалык алыска жайыларын алдын ала билүү мүмкүн эмес. Юй Саньямяога каршы жортуулга чыгып, аларды багындырганы менен, аскерди кайтарып, жакшылык тарата баштаганда жеткендей ийгиликке жеткен эмес.

115

Жаш кезинде адам денеси ысык канга толуп, жүрөгү ар кандай сезимдерге оңой алдырат, кумары күчтүү болот. Ал оңой бузулуучу асыл ташка окшош. Жаш адам сулуулукка берилип, байлыгын чачып, жөнөкөй турмушка өтүп кетиши мүмкүн. Анын жан дүйнөсү толкунданып, адамдарга текеберленип, көрө албастык кылат. Ынтаасы күн сайын өзгөрөт. Сүйүүгө толук берилип, чечкиндүү аракеттерди жасап, өзүн кыйратып жаткандарды үлгү тутуп, жашоосун тобокелге салат. Ал узак жашоо жөнүндө ойлонбойт. Бардык жаны менен каалоолоруна берилип кетет, бул көп муундар бою талкууланат.

Ката кетирүү – жаш курактын мүнөздүү өзгөчөлүгү. Карыган адам каалоолорун тыйып, баарына кайдыгер болуп, эч нерсеге таң калбайт. Жүрөк тынчыганда, өзүнө зыян келтирген иштерди жасабайсың. Денеңди сактап, эч нерсеге кайгырбайсың, башкалар тынчсыздандырбаса эле болду дейсиң.

Карылыкта адам жаштыкка караганда акылдуу, ал эми жаштыкта денеси кемчиликсиз болот.

116

Айтылып жүргөндөй, кичинекей олжону мыкты кармаган ит чоң олжонун артынан түшүп, акыры экөөнү тең колдон чыгарышы мүмкүн. Кичинекей, жетишкен нерсени чоңурак, али жетпеген нерсе үчүн курмандыкка чалуу акылдуулукка жатпайт. Бул принцип көп жагдайларга тиешелүү.

Адамдардын көптөгөн иш-аракеттеринин арасынан окуудан алган ырахаттай терең, баалуу нерсе жок. Бул чындап эле улуу иш. Окуунун маанисин бир жолу түшүнүп, ага ыктаган адам башка эч нерсе менен алектениши мүмкүнбү? Канчалык акылсыздык болбосун, адамдын ичиндеги акылсыздык эң начар иттин аң-сезиминен да төмөн болушу мүмкүнбү?"

117

Дүйнөдө түшүнүксүз нерселер көп. Мисалы, кандай себеп болбосун, саке тартуулап, аны ич деп кыйноонун мааниси эмнеде экени түшүнүксүз.

Ичип жаткан адамдын жүзүн карап көрчү: бети-башы бырышат, сакени көргөзбөй төгүп салууга аракет кылат, ал жерден качып кетүүгө аракеттенет, бирок аны кетиришпей, ченеминен ашыкча кыйнап ичиришет. Атүгүл өзүн кармай билген адам да жинди болуп, акмакка айланат, ал эми таптакыр дени сак адам оорулуу адамдай, эч нерсени түшүнбөй жыгылат.

Ошентип, майрамдык кеченин аягы жийиркеничтүү бүтөт. Адам таң атканга чейин башы ооруп, эч нерсе жебей, онтолоп кусат. Эртеси кечээги окуяны эстей албайт, башка бир жашоого барып келгендей сезилет. Ал эң маанилүү иштерди - кызматтык жана жеке иштерди көңүлсүз аткарат. Кыскасы, оңбогондой зыян тартат.

Адамга мындай мамиле жасоо анын жан дүйнөсүндө боорукерликтин жоктугун билдирет, сылыктык эрежелерин бузуу болуп саналат. Мындай балээге туш болгон адам аны жаман көрүп, ага ачууланып, нааразы болбойт дейсиңби? Эгер бизге башка өлкөдө ушундай ырым бар дешсе, андай адат бизде жок болсо, аны таң калыштуу жана түшүнүксүз деп тапмакпыз.

Атүгүл мындай учурда бөтөн кишиге да байкоо салуу оор. Акылдуу көрүнгөн адамдар да ичип алганда эч кандай себепсиз күлөт, ызы-чуу салат, өтө көп ашыкча сөздөрдү айтат. Калпактары кыйшайып, көйнөктөрүнүн топчулары чечилип, көкүрөктөрү жакжайып калышканына көңүл бурушпайт. Сандырак кылыктарды жасап, өздөрүнө окшошпойт. А аялдар чачтары саксайып, жоолуктары желкесине кетип, жоон сандары ачылып, уятсыз жүздөрү албырып, көздөрү майланышып, жалжактап күлүшөт, башкалардын колуна шарап куюлган чөйчөктү зордоп карматышат, тамагы айрылгыча ырдап, далдалактап бийлешет - бул өтө жийиркеничтүү. Мас адамды ырахаттанып байкап тургандар да жийиркеничтүү. Кээси калпты койгулаштырып мактанса, кээси армандарын айтып ыйлашат; айрымдары чыр салып, уруш баштайт - бул жийиркеничтүү жана коркунучтуу.

Арак ичилген жерде уятсыз, өкүнүчтүү нерселер жасалат. Аягында ашыкча ичип алгандан кийин, адамдар жардан кулап, аттардан, арабалардан кулап, жаракат алышат. Жолдо көрүнгөнгө сөйкөнүп тийишет, көчөгө сийип, кусат. Өздөрүнчө баратып сөгүнүшөт, ырдайт, көчөгө жатып да калышат.

Мейли, бул иш ушул же келечектеги жашоодо кандайдыр бир пайда алып келер иш болсо, анда мейли. Бирок бул дүйнөдө анын айынан көптөгөн каталарды кетиришет, байлыктан ажырашат, өздөрүнө оору жуктуруп алышат. Сакени жүз дарынын башкысы деп аташса да, бардык оорулар ошондон чыгат. Анын айынан кайгыңды унутасың дешсе да, мас болуп алып, андан өткөн кайгыны эстеп ыйлайсың. Эгер келечектеги жашоо жөнүндө сөз кылсак, анда саке айынан адам акылынан ажырайт, ал жалын сыяктуу жакшылыктын тамырын өрттөйт, жамандыкты көбөйтөт. Ар кандай тыйууларды талкалап, адамды тозокко түшүрөт. Анткени Будда: "Шарапты башкаларга ичирген адам беш жүз жолу колу жок жандык болуп төрөлөт" деп насаат калтырган.

Бирок биз шарапты ушунчалык жийиркеничтүү эсептегенибизге карабастан, кээде андан баш тартуу кыйын. Айлуу түндөбү, же карлуу таңдабы, же сакура гүлдөрү ачылганда, бейкапар сүйлөшүп жатып, чөйчөктү колго алуу - ар кандай ырахатты күчөтүүчү иш. Эгер зеригүү жеңген күнү сага күтүлбөгөн жерден досуң келсе, анда майрам уюштуруу да жагымдуу.

Өзүңдү толук эркин сезбеген үйдө, кандайдыр сүйкүмдүү жан бамбук пардасынын артынан жемиштер менен шарапты сунуп жатса, бул абдан жакшы. Кышында кандайдыр тар бөлмөдө отко саке жылытып ичүү да жагымдуу.

118

Муцу провинциясынын губернатору, Сепилдин башкаруучусу Ясумори мыкты чабандес болгон. Бир жолу ал минип бараткан аттын буттарын жыйнап, тепкичтен бир секирик менен өткөндө мындай дейт:

– Ой, бул өтө чалпоо экен! – деди да, ээрди башка атка токууну буюрду.

Бирок экинчи ат аткананын босогосуна чалынып, мүдүрүлүп кеткенде, Ясумори мындай деп билдирди:

– Бул акылсыз жаныбар, муну минсең кырсыкка кабыласың.

Өз ишин билбеген адам ушунчалык сак боло алабы?

119

Ёсида деген атактуу чабандес мындай дечү:

– Ар бир аттын күчтүү экенин түшүнүү керек, адам күч жагынан ага тең келбейт. Эгер атты үйрөтүүнү кааласаң, анда биринчи кезекте ага жакшылап көз салып, күчтүү, алсыз жактарын билип алышың зарыл.

Андан сырткары, эгер тизгин жана башка жабдыктарда эч кандай кооптуулук жогун текшергенден кийин да күмөн саноолоруң калса, анда ал атты минүүгө болбойт. Мына ушундай алдын ала сактык чараларын унутпагандарды чыныгы чабандес деп эсептешет. Мына болгон сыр ушул.

120

Кандай тармакты албаңыз, кесипкөй адам, ал тургай өз ишинин чоң устаты болбосо да, ышкыбооздон ар дайым алдыда болот. Себеби кесипкөй адам өз ишине тырышчаактык, тактык, жоопкерчилик менен карайт. А ышкыбоз ишине толук берилип кетпейт. Бул принцип көркөм өнөргө гана тиешелүү эмес. Кандай кесип болбосун, таланттын жетишсиздигине карабай, тырышчаактык менен эмгектенүү – ийгиликтин негизи. Өз каалоосуна гана баш ийип, чеберчиликке таянуу – ийгиликсиз жол.

Бүгүн тигил ишти аткарам деп пландайсыз, бирок күтүлбөгөн шашылыш иш пайда болуп, ошол замат ага киришесиз. Натыйжада, бүт күнүңүз ошол иш менен өтүп кетет. Сиз күткөн адамга бирөө тоскоолдук кылып, сиз күтпөгөн адам келип калат. Жасоону үмүттөнгөн ишиңиз аткарылбаса, ойлобогон жумушту ийгиликтүү бүтүрөсүз. Эң көп тынчсызданган нерсеңиз эч кыйынчылык жаратпай, тескерисинче, эң оңой деп ойлогон нерсеңиз түйшүктүү болуп чыгат. Күн сайын башыңыздан өткөн окуялар сиз ойлогондон такыр башкача болот. Ушундай эле көрүнүш бүт жыл бою кайталанат. Ушинтип жүрүп бүт өмүрүңүз да өтүп кетет.

Бардык пландарыбыз ишке ашпайт деп ойлошуңуз мүмкүн. Бирок андай эмес: кээ бир нерселер ойлогондой эле, эч кандай аракетсиз ишке ашат. Кайсынысы экенин так айырмалоо мүмкүн эмес. Баары туруксуз экенин түшүнүү – бул убактылуу эмес, түбөлүктүү чындык.

121

Эркек кишинин аял менен байланышып, түйшүккө батпаганы жакшы. "Ал дайыма жалгыз" деген сөздөр кулакка жагымдуу угулат. Ал эми бирөөнү жек көрүүгө жеткирүүчү – "Ал аял алды" же "Күйөөгө тийип, эми чогуу жашашат" деген сыяктуу сөздөр.

Кээде эркектер тууралуу "Эч кандай өзгөчөлүгү жок аял менен тагдырын байлап алды, балким, ал абдан сүйкүмдүү болсо керек" деген ойлор айтылат. Ал эми сулуу аял тууралуу "Бул аялы аны үй кудайындай эркелетип, сыйлайт" деп сөз кылышат. Чынында, кээде ушундай көрүнүштөр кездешет, бирок анын артында башка нерселер жашырынып жатышы мүмкүн.

Аялдын үй-бүлөдө бардык түйшүктү өз мойнуна алганы да кайгылуу. Баласына бүт сүйүүсүн арнаганын көрүү жүрөктү оорутат. А күйөөсү каза болгондон кийин жесир аялды карасаң, күйөөсү тирүү кезинде да аянычтуу абалда болгондой сезилет, анын жашоосу бир өңдүү боз кездемедей.

Аял кандай жакшы болбосун, аны менен күнү-түнү бирге жашоого аракет кылсаң, жүрөгүң тартпай, атүгүл жек көрүп калышың да мүмкүн. Аялдын табияты башкача, ал үчүн да бул анчалык жакшы эмес. Бирок өз алдынча жашап, сейрек жолуксаң, ортодогу байланыш эч качан өчпөйт. Балким, сейрек кездешүүчү, күчтүү бир туюмду сезип, бир азга жолугам деп барсаң да, түнөп каласың, ал сезимдин жалыны өчпөй, жүрөгүңдө сакталып калат.

122

Түн киргенде бардык нерселер өзүнүн чыныгы көркүн жоготот деген ой – терең жаңылыштык. Чыныгы сулуулук, нерселердин кооздугу түн ичинде гана толук ачылып, өзүн көрсөтөт. Күндүз жөнөкөйлүк жана момундук жарашса, түн ичинде ачык түстөгү кийимдер жана көркөмдүүлүк өзгөчө жагымдуу.

Адамдын сырткы келбети, эгер ал табигый сулуу болсо, түнкү жарыкта жүз эсе жакшы көрүнөт. Эң жөнөкөй үн да, түн ичиндеги караңгылыкта угулганда, кызыгууну жаратып, укмуштай жагымдуу. Жыттар да, жаратылыштын сырдуу үнү да чыныгы кооздугун түн ичинде тартуулайт.

Жарым түнү сизди зыярат кылган адамдын кийими, ал тургай эң жөнөкөй болсо да, өзгөчө теңдешсиз көрүнөт. Жаштар, баарына көңүл буруп, бири-бирине байкоо салып жүргөндүктөн, күндүн убактысына карабай сырткы көрүнүшүнө тыкыр кам көрүшөт. Алар түн ичинде, эс алууга мүмкүн болгон учурда да, күндүзгүдөй эле сырткы келбетине катаал көз салууга аракет кылат. Сулуу эркек караңгы киргенде чачын жасалгалап, аял түн бир оокумда төшөктөн туруп, күзгү алып, жүзүн иретке келтирип, анан үйүнөн чыгат. Бул көрүнүш жагымдуу.

123

Өзүн билбеген адам башкаларды сындаганды жакшы көрөт, өзүн алардын жөндөмдүүлүгүнөн кем эмес деп эсептейт. Бирок ага жетиш кайда! Мисалы, бир оюнда чоң чеберчиликке жеткен адам, акылдуу адамдын бул искусстводо канчалык алсыз экенин көрүп, ага тең тайлаша албайт деген жыйынтыкка келет. Ушул сыяктуу бардык билим тармактарында: сен анын адистигинин тереңдигин билбегендиктен гана башкадан жогорумун деп ойлоо – чоң ката.

Эгер кечил-катчы жана обочолонгон ойчул бири-бирине сын көз менен карап, бири экинчиси жөнүндө "мага чейин алыс" деп ойлошсо, экөө тең бирдей ката кетирет. Сага тааныш нерсенин чегинен чыккан нерсени талашуу мүмкүн эмес, айыптоонун да кереги жок.

124

Мисалы, бир адам эл алдында атайылап жалган сүйлөп, адамдарды адаштырып жатат дейли. Айткандарына оңой ишенип, чындыкты айтып жатат деп ойлогондор болот. Айрымдар ага ушунчалык берилет, атүгүл анын жалган сөздөрүн андан да күчөтүп айтышат.

Бул көрүнүшкө кайдыгер карап, ушак-айыңды кулак сыртынан кетиргендер да бар. Дагы бир тобу: "Бул жерде бир нерсе туура эмес ", — деп, "Ишенгенге да, ишенбегенге да болбойт" деген ойдо болушат.

Кээси адамдар айткандан кийин ишениш керек деп, өз күмөндөрүн басып салышат. Эч нерсени терең түшүнбөгөндөр өздөрүн билгич көрсөтүп, акылдуу жүз менен баш ийкеп, жылмайып, бирок чындыгында эч нерсени билбейт. Андан тышкары, ар кандай жоромолду айткандар да кездешет; алар кээде "балким ушундай болсо керек" деп ойлошот, кээде "бул жалган болушу мүмкүн" деп шектене башташат.

Кээси "Айтса айта берсин!" — деп кол шилтеп, күлүп коюшу мүмкүн. Кай бирөөлөрү баарын майда-чүйдөсүнө чейин билсе да, ооз ачпайт. Аларды күмөн саноолор кыйнабайт, бирок алар жалганчыга да күлбөйт, тескерисинче, эч нерседен шек санабагандай эле аны уга берет. Кээде бул жалгандын чыныгы максатын башынан билгендер кездешет, бирок ага тоскоолдук кылбай, тескерисинче, жомокчуга боор ооруп, ага жардам берүүгө аракет кылышат.

Акылдуу адам, жалганды укканда, анын сөздөрүнөн жана жүзүнөн эле баарын толук түшүнгөнүн байкоого болот. Андан тышкары, акылман адам биз сыяктуу адашкандарды алакандагы буюмду көргөндөй эле көрөт десек болот. Бирок мындай ойлор менен буддисттик баяндарды сындаганга чейин баруунун кажети жок.

125

Бир бай, өзүнүн талаштуу жерине болгон укугу сотто далилденбей, ачуусуна чыдабай, жумушчуларын ошол талаага жиберип, түшүмүн жыйноону буйруптур. Бирок орокчулар адашып, жол боюндагы башка бир талааны оруп киришиптир. Муну байкаган бир адам аларга кайрылып:

"Бул талаштуу талаа эмес го. Эмнеге бул жерден оруп жатасыңар?" – дейт.

Жумушчулар болсо мындайча жооп беришиптир: "Чынында, бул жерди орууга эч кандай укугубуз жок. Бирок адилетсиздик кылууга келгенден кийин, ал адилетсиздикти кайсы жерде жасаганыбыздын не айырмасы бар?"

Негиздеме укмуш!

126

Эч нерсеге толук ишенбе, анткени баары өзгөрүлмө. Акылсыз адамдар кээде бир нерсеге ашыкча берилип, анан кыжырданып, ачууга алдырышат. Өз күчүңө толук ишенбе: эң күчтүүлөр да биринчи болуп кыйынчылыкка кабылат. Байлыгыңа таянба: убакыт өткөн сайын ал оңой эле жоголуп кетиши мүмкүн. Талантыңды жалгыз таяныч кылба: ал тургай, улуу Конфуций да убакыт сыноосуна туруштук бере алган эмес.

Жеке сапаттарыңа таянба: Ян Хуай аттуу адам да бактылуу боло алган эмес. Падышанын ырайымына үмүттөнбө: анын ырайымы тез эле өлүм жазасына алмашып кетиши мүмкүн. Кызматчылардын тил алчаактыгына ишенбе: алар каалаган убакта баш ийбеши ыктымал. Адамдардын ырайымына таянба: адамдардын мамилеси ар дайым өзгөрүлмө. Убадаларга бекем ишенбе: алардын ичинде чындык аз. Эгер өзүңдөн да, башкадан да эч нерсе талап кылбасаң, анда жашооңдо жакшылыкка кубанып, жамандыкка наалыбай, тынч жашайсың. Чек араларды кең кой, ошондо эркинсиң. Эгер "чек араларың" (мисалы, ой-пикириң, сезимиң) оңго-солго кең болсо, сага эч нерсе тоскоолдук кылбайт. Чек аралар тар болсо, алар сени кысып, талкалайт. Эгер жаның тар, катуу алкак менен чектелсе, башкалар менен күрөшүп, акыры талкаланасың. Бирок жан эркин, шайкеш болсо, бир тал чачыңды да жоготпойсуң.

Адам – бул ааламдын жаны. Аалам чеги жок болсо, эмне үчүн адамдын сапаттары андан айырмаланышы керек? Качан гана берешен болсоң, сага кубаныч да, кайгы да тоскоолдук кылбайт, адамдар сага зыян келтирбейт.

127

Күздүн айы чексиз кооз. Айырмасын көрбөгөн жана ай дайыма ушундай деп эсептеген адамга бооруң ооруйт.

127

Бир бай адам мындай деген: "Адам биринчи кезекте байлыкка умтулушу керек. Жакырчылыкта жашоонун кереги жок. Бай адам гана чыныгы адам эсептелет. Бай болгуң келсе, анда биринчи кезекте өзүңдө тийиштүү маанайды калыптандыр. Башка эч нерсе эмес, дал ушул маанай гана маанилүү. Өмүрүңдүн түбөлүктүүлүгүн ойлонуп жаша, анын тез өтүп кетерин убактылуу да эстебе. Бул биринчи осуят."

Экинчи осуят: Дүйнөдөгү бардык нерсенин артынан түшүүгө болбойт. Адам тирүү турганда, өзү үчүн да, башкалар үчүн да сансыз каалоолор пайда болот. Эгер каалоолордун бийлигине алдырып, эркти жоготсоң, анда миллиондогон акчаң болсо да, бир мүнөт тынч жашай албайсың. Каалоо эч качан түгөнбөйт, а байлыктын чеги бар. Байлыктын чеги болгон соң, чексиз каалоолорго баш ийүү мүмкүн эмес. Жүрөгүңдө каалоо өнүп чыкса, анда сени жок кылар жаман умтулуулар келет. Тынымсыз сактануу менен гана эч качан жаңылыштык кетирбейсиң, ал тургай эң кичинекейин да.

Үчүнчү осуят: Акчаны өз кулуңа теңеп, каалагандай колдоно алам десең, анда жакырчылыктан көпкө кутулбайсың. Акчадан коркуп, аны кудай катары сыйлап, өз каалооң боюнча колдонууга болбойт.

Төртүнчү осуят: Акча табуудан уялба, ачууланба, наалыба.

Бешинчи осуят: Чынчыл бол, өз убадаларыңды так аткар.

Эгер байлыкка умтулган адам бул принциптердин баарын так сактаса, анда ал кургак нерселерди жалын каптагандай, суу ылдый агылгандай сөзсүз байлыкка жетет. Көп акча топтолгондо, жаның түбөлүк тынчтыкта, кубанычта болот, ал тургай той-топур, көңүл ачуу жана кумарлар азгырбаса да, үйүңдү кооздобой, каалоолордун бийлигине алдырбайсың.

Жалпысынан, адам өз каалоосун ишке ашыруу үчүн байлыкка жетет. Акчаны байлык деп эсептешет, анткени анын жардамы менен каалоолор канааттандырылат. Бирок каалоосу болсо да, аларды канааттандыра албаган адам жардыдан айырмасы жок. Анда бул жерде кандай кубаныч бар? Байдын бул осуяттарын төмөнкүчө чечмелесе болот: жөнөкөй адамдык каалоолорду четке кагып, жакырчылыкка капа болбоо.

Өз каалоолорду аткаруу менен кубаныч табуудан көрө, байлыгы жок болгону жакшы. Ириңдеген, жаралуу адамга, аларды суу менен жуугандан көрө, эч качан оорубаганы жакшы. Ошентип, жакырчылык менен байлыктын ортосунда эч айырма жок. "Заттардын маңызын түшүнгөн" адам "принциптер менен таанышпаган" адамдан айырмаланбайт. Каалоолордун чексиздиги каалоолордун жоктугуна окшош.

128

Албетте, конок чакыруу үчүн ыңгайлуу учурду тандоо туура, бирок эң жакшысы – бул жөн гана эч кандай атайын себепсиз жасалган чакыруу. Белек берүүдө да ушундай принцип иштейт: эгер атайын учурду күтпөстөн, "сага" деп жөн эле берсең, ал чын дилинен берилген болот. Адамдын тамашалап, башканы көндүрүүгө аракет кылганы же талашта жеңилип, андан пайда табууну көксөгөнү жагымсыз.

129

Эгер бактылуу жашоону кааласаңыз, анда бир нече жөнөкөй эрежени карманыңыз: ар дайым чынчыл болуп, бардыгына тең урмат-сый менен мамиле кылыңыз, сөздү ойлонуп сүйлөңүз. Бул эрежелерди ар адам, жашына, жынысына карабастан сактаса жакшы. Бирок айрыкча жаш, сырт келбети жагымдуу адамдар ар сөзүн кылдат тандап сүйлөсө, алар башкаларга өчпөс таасир калтырат. Көпчүлүк каталар адамдар өздөрүн өтө чебер сезип, баарын жеңил кабыл алгандан чыгат. Алар текеберленип, башкаларды баалабайт.

130

Эгер бир нерсе тууралуу суроо беришсе, туура эмес жообуңуз менен маектешиңизди адаштыруунун кажети жок. Ал баарын жакшы билет деп ойлоп, чындыкты айтсаңыз, акылсыз көрүнүшүңүз мүмкүн. Көпчүлүгү өздөрүнүн пикиринин тууралыгына дагы бир жолу ынангысы келип, өздөрү билген нерселерди сурашат. Эмне жөнүндө сураганын билгендер да жок эмес! Эгер аларга эч кандай кыйгап өтпөй, ачык, түз жооп берсеңиз, алар сизди кунт коюп угушат.

Мисалы, эгер таанышыңыз сиз жакшы билген бир иш тууралуу укпаса, анан сиз ага: "Ооба, тигинин иши жаман" деп жооп берсеңиз, анда ал: "Иштин чоо-жайын айтчы?" деши мүмкүн. Мындайда өзүңүздү ыңгайсыз сезесиз.

Кээде адамдар көптөн бери белгилүү нерсени билбеши мүмкүн. Андай учурда ага баарын эч кандай шек келтирбегендей түшүндүрүүдөн тартынып кереги жок. Ачык жооп берүүдөн жашоо тажрыйбасы жетишпеген адамдар коркот.

131

Адам жөндөн-жөн эле ээн үйлөргө басып кирбейт. Эгер үй ээн болсо, ага жолоочулар да, түлкү, үкү сыяктуу жаныбарлар да эч тартынбастан кире берет. Алар үйгө ээлик кылып, жашап да калышат. Мындан тышкары, ээн үйлөрдө коркунучтуу жандыктар, жин-шайтандар пайда болушу мүмкүн.

Күзгүнүн өз түсү да, формасы да жок. Ошондуктан, ал өз алдында пайда болгон бардык нерсени чагылдырат. Эгер күзгүдө түс жана форма болгондо, ал эч нерсе чагылдырмак эмес. Боштук ар кандай нерсени өзүнө батырат. Жан дүйнөбүзгө да ар ойлор өзүм билемдик менен келе берсе, бул балким, жан дүйнөбүздүн боштугунан улам. Эгер жан дүйнөбүз бай болсо, көкүрөк чексиз түйшүктөн кысылбайт эле.

132

Толгон ай бир көз ирмемге да толук бойдон калбайт, ал заматта кичирейет. Байкабаган адам, балким, анын формасы бир түн ичинде канчалык өзгөргөнүн билбей да калат.

Оор оору да ушундай: жашоого убакыт аз калат, өлүм сааты барган сайын жакындайт! Бирок оору өлүм менен коркутпаса, анчалык кооптуу эмес. Жашооңду өзгөртпөй, баягыдай жүрө бересиң. Көп нерсе бүтүрүп, чыныгы жолго түшөм деп ойлойсуң. Ал ортодо оору жеңип, өлүм дарбазасына карай бет аласың. Ошондо эч бир тилегиңди орундай албайсың.

Кайдыгерлик менен өткөргөн жылдарыңа, айларыңа өкүнөсүң. Күн баткандан кийин тигини да, муну да кылууга ынтызар болосуң, эгер оору сага өмүр берсе. Бирок абалың начарлайт, акыры эс-учуңду жоготуп, кыйналып өлөсүң. Кыязы, дал ушундай болот. Муну адамдар биринчи кезекте жана шашылыш түрдө жүрөгүнө түйүп алышы керек.

Эгер каалоолоруңду аткарып бүткөндөн кийин, бош убактыңда окууга кайрылгың келсе, анда бул ишке ашпасын унутпа. Анткени каалоолордун чеги жок. Биздин элес сыяктуу жашообуз үчүн эмне кылсак болот?

Жалпысынан, каалоолорубуздун баары – курулай ойлор. Жүрөккө каалоо түшөр замат, аны аткарууга умтулбай, тескерисинче, жүрөктүн адашуусуна жол бербөө – эң туура жол. Качан бардык иштерди таштап, окууга кайрылсаң, тоскоолдуктар жоюлат, түйшүктөр кетет, жан дүйнөң менен денең тынчтык табат.

133

Биздин ыңгайлуулукка жана жайлуулукка болгон тынымсыз умтулуубуз, кыйынчылыктарга жана ырахаттарга болгон мамилебизден келип чыгат. Баарыбыз эле ырахатты жакшы көрөбүз, аны издөөнү токтотпойбуз. Биринчиден, даңк ырахат берет. Даңк эки түрдүү: иштерди мактоо жана талантты мактоо. Экинчиден, кумардан ырахат алабыз, үчүнчүдөн, ач көздүктөн. Бирок бул үч нерсеге умтулуу, караңгы каалоолордун алдында эч нерсе эмес. Мындай умтулуу жашоого болгон бузулган көз караштан чыгат жана көптөгөн кырсыктарга алып келет. Андыктан, ырахатты ашыкча издебеген жакшы.

Которгон Абийрбек Абыкаев

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.