Амос Оз (1939–2018) — Израилдин эң көрүнүктүү жазуучусу, эссеист, тынчтык жактоочу, «жарандык акыл-эстин» символу катары кабыл алынган инсан. Анын чыныгы аты — Амос Клаузнер. Иерусалимдин батыш тарабында, интеллектуалдар үй-бүлөсүндө чоңойгон. 12 жашында энесинин трагедиялуу өлүмү анын бүткүл дүйнө таанымын өзгөрткөн. Ушул оор жоготуудан кийин Амос өз фамилиясын «Oz» деп алат — ивритче «күч», «рух күчү» дегенди билдирет.

Ал жаш кезинен киббуцтарда иштеп, ошол чындыкты көркөм дүйнөгө айландырган. «Мени өрттөгөн сүйүү», «Жер жөнүндө баяндама», «Юда», «Караңгыда жарык» сыяктуу чыгармалары дүйнөнү кыдырып, ондогон тилдерге которулган.

Амос Оз — жазуучу гана эмес, тынчтык идеясынын каарманы. Ал израиль-палестин чырында «эки эл — эки мамлекет» концепциясын кыйла эрте айткан интеллектуалдардын бири.

Өзүн «пессимист эмес, трагикалык оптимист» атачу. Эми анын маегине өтөлү.

— Амос мырза, адамзат согуштан кача элек. Эмне үчүн адамдар согуштан жадабайт?

— Согуш — эң чоң азгырык. Ал адамдын ичинде жашаган байыркы үмүттү ойготот: “Эгер мен душманымды жеңсем, жашоо оңолот”. Бирок бул чоң жаңылыштык. Согуш — бул драматургия: өзүн ак, каршы тарапты кара кылып көрсөтүү оңой. Чыныгы жашоо андай эмес. Эң кыйын нерсе — душманды угуу, анан да өзүңдү угуу.

Согуш — бул сүйлөшүүдөн баш тартуунун кесепети.

— Жазуучу коомдогу кагылышууга таасир эте алабы?

— Жазуучу дүйнөнү өзгөртпөйт, бирок адамды өзгөртө алат. Ал эми бир адам өзгөрсө, анын айланасы өзгөрөт. Мен адабиятты революциянын куралы эмес, акыл-эсти жай ойлонтчу жымжырт бөлмө деп көрөм. Адабият кыйкырбайт. Ал шыбырайт. Бирок ошол шыбыраган үнү кээде кыйкырыктан күчтүү.

— Сиз “болор болбос чочулоо адамды адилетсиздикке түртөт” деп айтасыз. Коркуунун өзү эмне?

— Коркуу — бул адамдын эң чынчыл эмоциясы. Биз аны жашырабыз, анткени уят сезилет. Бирок корккон адам, көбүнчө кыянатка барат. Коркуу адамды таш боор кылат. Коркуу адамды шектенчек кылат. Коркуудан качуунун жолу — аны моюнга алуу. “Мен коркуп жатам” деп айтуу — чоң эрдик.

— Сиз көп айткан түшүнүк бар: “Тынчтык — сүйүүдөн да кыйын”. Бул эмнеси менен кыйын?

— Сүйүү — сезим. Тынчтык — көнүмүш. Тынчтык — адат. Аны күн сайын жасоо керек: эртең менен урушпай ойгонуу, жатарда өч сактабоо, кечинде өчүрө албай калган жек көрүүнү эртеңкиге калтырбоо… Тынчтык — кыймыл-аракет, көндүм. Ал эми согушка бир гана кадам жетет.

— Израиль–Палестина маселесинде сизди “эки тарапты тең айыптаган киши” дешет. Бул сизди тажаткан жокпу?

— Тажатты дейсизби? Жок. Мен үчүн бул наам сыяктуу. Эгер сени эки тарап тең айыптаса, демек сен ортодогу акыйкатты карманган бир аз адилет адамсың. Мен “жаңылышпайм” деп айтпайм, бирок адилеттик тарабында болууга аракет кылам.

— Чыгармаларыңызда адамдын ички караңгылыгы көп сүрөттөлөт. Жакшылыкка ишенип жазасызбы же трагедиягабы?

— Мен адамды жакшы көрөм, бирок сокур сүйбөйм. Адам жарык менен караңгынын кошулмасы. Эки тарап тең биздики. Мен жазуучу катары адамдагы жарыкты да, караңгылыкты да көрсөтөм. Үмүт бул жарыкты көргөндө эмес, караңгыда да жарык издегенде пайда болот.

— Жаш жазуучуларга кеңешиңиз. Эмне эң маанилүү?

— Биринчи кеңешим: тыңдаганды үйрөнгүлө. Жазуучу угушу керек. Экинчи кеңеш: ашкере ишенчээк болбогула. Ишеним — кооз, бирок кооптуу түшүнүк. Үчүнчү кеңеш: адам жөнүндө жазгыла. Адамсыз философия да, саясат да, тарых да жок. Адамдын жүрөгүн түшүнүү — эң татаал илим.

— Акыркы суроо: сизди суроолор түйшөлтөбү же жоопторбу?

— Суроолор — жашоонун деми. Жооптор — анын түгөнүшү. Мен суроолордон коркпойм. Жооптордон корком, айрыкча абсолюттук жооптордон.

Маек Жаратма Интеллектин (ChatGPT) жардамы менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.