ШАКИР Олжобай: Акылдан тамган шоола

Өмүр жана өлүм 

Устаттан Цзы-Лу аттуу шакирти өлгөндөрдү кантип сыйлоону сурайт. Устаттын: «Сен али тирүүлөргө кызмат кылалбай жүрүп, өлгөндөргө кайдагы кызматты кылмаксың» дегенин угуп, өлүм эмне экенин сурайт. Устаты ошондо: «Сен али өмүр эмне экенин билбейсиң, а өлүм эмне экенине акылың кайдан жетсин» дептир.

Конфуций

Жакшы адам өмүрүндө үч нерсеге аяр болууга тийиш: күч ашып-ташкан жаш чагында аялзат кумарына азгырылбасын; акылы тунган куракта чыр-чатакка аралашпасын; карылык каруудан алганда калтыраган сараң болбосун.

Конфуций

Адам сыягынан айрылган жан кыркка жашы таягыча касташкандан башы чыкпайт.

Конфуций

 

Өлөр канаттуу өзөккө жетер үн чыгарса, өлөр адам өзөк өрттөгөн кебин айтат.

Конфуций

Жаштарга текеберчилик кылбай, алар менен сый бол. Баралына жеткенде алардан улуу инсан чыгышы толук ыктымал. Кырк, элүү жашка жеткенче колунан эчнерсе келбегендер гана сыйдан айлансын.

Конфуций

Өмүрдү кадырлап-кастап сактоо эч мүмкүн эмес.

Ян Чжу

Түйшүктүү ырахат менен өмүр сүргөндөр жокчулукка кабылбайт, а убактысын түйшүксүз өткөргөндөр жокчулуктан арылбайт.

Ян Чжу

Башкаларга пайда келтирүү үчүн адилеттик кылыш жетишсиз, башкалардан өз өмүрүңдү аянба, так ошондо адилеттүүсүң.

Ян Чжу

Канкорлор менен күчтүүлөр өз ажалынан өлбөйт.

Лао-цзы

Адам баласы үлбүрөк, алсыз туулуп, а өлөрүндө сөңгөктөй катыйт. Бардык жандуулар менен өсүмдүктөр да жарыкка үлбүрөк, алсыз жаралып, жашоодон ажырарда кургайт, соолуйт. Катыгандар – жашоо соңуна жеткендер, а үлбүрөгөн алсыздар – жашоосун улантчулар. Аскер кошууну менен дарак деле күчтөн ажырайт. Алдуулар менен кубаттуулар үлбүрөк, алсыздардай шыбагага ээ эмес.

Лао-цзы

Туулмак бар, өлмөк бар. Он адамдын үчөөсү баш көтөрүп узак жашайт, үчөөсү ажалга эртеле моюн сунат. Дагы үчөөсү өз өлүмүнө себепчи. Эмнеге дегенде, баарысы жашагысы келген. Айтымга караганда: жашоо маңызын билген адам арстанбы, керикпи, тике качырып, айбан бетиндеги түктөн да айбыкпайт. Андай адамды кериктин мүйүзү, арстандын азуусу, жаагердин кылычы да сүрдүктүрө албайт. Сыры эмнеде? Тек гана өлүмдөн коркпогондукта.

Лао-цзы

Жер үстүндө бардыгы өсөт, гүлдөйт жана тамырга кайтып барат. Тамырга кайтканы – жаратылышка моюн сунганы. Жаратылышка моюн сунгандык – демек, түбөлүктүүлүк. Ошондуктан картайган дене эч кандай чочулоо дегенди билбейт.

Лао-цзы

Энесин аңдасаң, балдарын түшүнөсүң. Балдарын аңдап, энесин кайта эсте: ошондо чочулоосуз жашайсың. Каалооңду чектеп, өмүр бою кумардан качсаң, чарчоону билбейсиң. Кумар кууган көзбоёмочулуктан таяныч издебе. Майдага маани берүү – көрөгөчтүк. Күчкө умтулбоо, – кубаттуулук. Жарык маанисине түшүнүш үчүн аны жакындан тиктебе. Жамандыкка жакындабаган – айкын жолду көрөт.

Лао-цзы

Өз өмүрүн барк албагандарга өмүрдүн да кусуру тиет.

Лао-цзы

Жашоо кереметине эмне менен жетсең, өлүмүңдү да ошол көрктөйт.

Чжуан-цзы

Чындыгында өмүр да, өлүм да улуу. Арийне, өмүр менен өлүм кезегин бул дүйнөдө эч нерсе да өзгөртө албайт.

Чжуан-цзы

Өлүм – жашоо жыйынтыгы, а өлүмдү жашоо ырастайт. Баары ошол: кандай башат болбосун ал чегине жетип, кайра уланат.

Ван Чун

Басмырланган жашоодон көрө өлүм артык.

Люй Бувэй

Тирүүлөр өлүм эмне экенин, өлгөндөр жашоо эмне экенин билбейт.

«Ле-цзы» трактатынан

Өмүрдү барктаган үчүн узарта албайсың, денсоолукка кам көргөн үчүн дарттан сактап калбайсың.

«Ле-цзы» трактатынан

Төрөлгөндөгүбүз да, өлгөндөгүбүз да бир эле көзирмем.

«Ле-цзы» трактатынан

Адамдар жашоо жыргалын билишет, ыпластыгын билишпейт. Карылыкты бейпилдик эмес кайгы санашат, а өлүмдү ырайымдуу эмес, ырайы суук элестетишет.

«Ле-цзы» трактатынан

Төрөлүү түйшүккө бөлөрүн, карылык кайгыга кабылтарын мээбизге кадап алганбыз .

Ван Мин

Адам өлөрүндө дайыма жаны үчүн тынчсызданат, а жан өз мөөнөтү бүткөнчө жашоодогу болгон шыбагасын шыпкаганы үчүн чебелектебейт. Жан менен дене бири-биринен ошентип ажырайт.

«Хуайнань-цзы» трактатынан

Эң атактуу деген мамлекеттик ишмер да өмүрүндө бир жолу туулган жерине кайтууга жолдонгон кагазды колдоруна алышкан. Анын маанисин – туулган жерине кайтаардагы кемсинтүү катарында түшүнүшкөн[1]. Андай басынтууга татыктуу делгендер эч болбосо өмүрүндө бир жолу киндик каны тамган жерге барганда гана карапайым эл оозундагы алкышка татыктуу болушкан.

Сюй Сюэмо

Чопо куурчактардын эркеги, аялы жана кымбаты, арзаны болот. Алар топурактан жуурулгандыктан – талкаланса, кайтадан топуракка айланат. Адам деле ошол.

«Гуань Инь-цзы» трактатынан

Жер менен асман түбөлүккө турат, а мен бул дүйнөгө кайрадан туулбайм. Адам өмүрү жүз жылдан ашпайт,а меникичи, көз ачып жумганча жылт этип өтүп кетчү өмүр. Бул ааламга келүүгө кимге ырыскы буюрса, шаркыратма суудай тез аккан жашоо кубанычынан да, кайгысынан да куру калбайт.

Хун Цзычен

Тоо кыйрап, суулар соолуп, ал эмес жер өзү топон-тозго кабылат. Ал эми туулуп, кайра өлгөн биз эмне болуп калыппыз? Тулку боюбузда кан айланганы эле болбосо, көлөкөбүз. А көлөкө деген эмне? Көлөкөнүн эле көлөкөсү: эгерде жогорку билимге жетип, жандүйнөсү тунарбаса.

Хун Цзычен

Кумар – алоолоп турган жалындай. Арийне, оору жөнүндө ойлоно калсаң, жан деген нерсе күбүлүп түшчү күлгө окшоп кетет. А атак жана наам жөнүндө кыялга батсаң, ал балдай таттуу. Бирок, өлүмдү да ойлоно жүр. Өлүм жөнүндөгү ой балдай ширин эмес, ошентсе да оору менен өлүм жайын ким унутпаса, ошол гана кур кыялдан кутулуп, түбөлүктүүлүктү эсинен чыгарбай, адилет жолун табат.

Хун Цзычен

Жылдар, айлар чубалжып, узак. А карбалас адамдар өздөрүнөн өздөрү шашкалактап жүрөт. Асман менен жер кенен жайылып жатса, а пас адамдар өзүнөн өзү кысылып жашайт. Убакыт жебеси өз мыйзамын бекем сактайт, а адам куурагырың өмүр бою олку-солкулукта карбаластап жүрөт.

Хун Цзычен

Гүлдөр күбүлгөн учурда желбүүрүндөгү уруктар жылаңач калат. Суук түшкөн учурда асмандагы оттун каалгыган күлү – жылуулуктун кайтып келер кабары. Соолуу менен өлүүнү жашоо ардайым жеңет. Буга ким түшүнсө, жер-асмандын сырын аңдайт.

Хун Цзычен

Токтоюн деп чечтиңби, дароо токто. Эгерде оңтою келер саатты күтүп үйлөнсөң, барыбир түйшүк арылбайт. А монах болуп кеткенден – даанышман болбойсуң. Качандыр бирөө айтыптыр: «Кеткиң келеби, создуктурбай жөнө. Эгер ар нерсенин учурун күтө берсең, ал эчкачан келбейт».

Хун Цзычен

Турмуштун кыйчалыш күнү келгенде тополоңго түшпөгөн адам, демек, өзүн жай турмушта салабаттуулукка көндүргөн. Өз башын өлүм тооруган күнү да камаарабаган адам, демек, өмүр баркына эбак түшүнгөн.

Хун Цзычен

Жандүйнөң бейпил кезде өнө боюң боз кендирге оролуп турса да Асман менен Жериңдин абасын кере жутасың. Жүрөгүңдөн ыраазы болуп жашасаң, кебек жесең да турмуштун ширин даамы оозуңда турат.

Хун Цзычен

Дарактан тамыр калганын көргөндөн кийин аны дүпүйүп көрсөткөн кооздук бутактары экен дейсиң. Адам бечара качан гана чым жастанып калганын көргөндөн кийин – артында калган тукуму да, байлыгы да опаасыз экенине түшүнөсүң.

Хун Цзычен

Жыйган-тергенибиз, билген-көргөнүбүз башыбыз менен кетет, а жүрөгүбүз өмүрү картайбайт. Эмгегибиз, жыйган-тергенибиз, кадыр-баркыбыз өмүр өткөн сайын алмашат. Асыл жандар гана түбөлүктүүлүктү убактылуулукка алмашпайт.

Хун Цзычен

Адамдар заңгырата үй куруп, кымбат баалуу кийинсе эле сөөлөтүнө сөөлөт кошулчудай эсептейт. Аныгында бийик чатырлуу үй менен кымбат баалуу кийим денеге көп жылуулук бербейт. А биз ким үчүн жашайбыз: башкалар үчүнбү, өзүбүз үчүнбү?

Чен Цзижу

Чайыттай ачык күнү адам көңүлү жаркып, куш үнү шаңшып турат. Жаан-чачындуу күнү куштар бак-даракка корголосо, адамдар жамгырдан далдаланып,

көңүлдү кусалык басат. Кудуреттүү адамдар гана жашоонун зор башатынын улуу макулдугуна көнүп жашайт.

Чен Цзижу

Дамба суу келген маалында тосулат. Ашкабак бышкан кезинде жалбырагы түшөт. Бүтүндөй жашоо маңызы – ушул кепте.

Чен Цзижу

Улууну урматтабаган жаштар өз мезгилинен эрте өлөт. Эгер алар өспүрүм жашынан карылыкты кадырлашпаса, Жараткан күч аларга узун өмүрдү кайдан берсин?

Чен Цзижу

Улук өлүм улагадан сыртка аттаган кезде улуу өмүр төргө өтөт.

«Чан» санатынан

Жаратылыштын жымжырт үнүн эшите алган адам гана жүрөктү күүгө салган кудуреттүү сөз жаратат. Турмуштун укмуштуу маанисине жуурулушкан адам гана башкаларга акыйкатты таанытат.

Чжан Чао

[1] – В.С.Синольников.