Салижан акебиздин кыргызды абыдан катуу чычалаткан, эң ызы-чуулу маектеринин бири дал ушул. Анда да саясый кырдаал кудум бүгүнкү күндөгүдөй болуп турган. С.Жигитовдун бул маеги «Республика» (5.11.2002) гезитине жарыяланар замат А.Акаевдин айдакчы гезиттери менен интеллигенция өкүлдөрү Сакебизди туш-туштан тытмалап жатып калышканы күнү бүгүнкүдөй эсибизде. «Кыргызстан маданияты» гезитинин редакциясына Сакебиз күндө бир маал келип-кетип, боорубузду тырматкан азилдерин биринен сала бирин айтып күлдүрөр эле.
Андан бери арабызда Сакебиздин гана көзү жок, а турмуш акебиз маңдайыбызда туру. «РухЭш» сайты улуу устатыбыздын «Көсөмдүн көмүлгүс ойлору» деген аталыш менен Сакенин акыл мурастарын удаама-удаа жарыялап келатканыбызды баамдаган Азия Акматова аттуу окурманыбыз төмөндөгү маегин кыргызчага которуп жөнөтүп жибергенине ыраазычылык билдиребиз…
Замира СЫДЫКОВА: Салижан Жигитович, элде ушунчалык өзгөрүүлөр болууда, бул рухтун кайра жаралышы да, өзүнүн жарандык жана саясый укуктарын аңдоо – ал эмне үчүн кыргыз интеллигенциясы уктаган бойдон жатат?
С.Ж: Коом алар эл үчүн ойлосун деп адамдардын айрым категорияларын кара жумуштан бошотот. Карапайым адамдардын дээрлик баарынын күн-түн дебей ой жүгүртүп, теориялык маселелердин үстүндө иштөөгө убактысы жана интеллектуалдык даярдыгы болбойт. Ошондуктан эл интеллигенцияны алар жол салып, багыт көрсөтүп, дем берип турушу үчүн улуттун руханий жетелөөчүлөрү, баштоочулары катары чыгарат. Акыр аягында келип аларды окутуш керек, анткени карапайым адамдардын аң-сезими ар кандай жалган пикирлерге, сезимдерге, жалган идеяларга жык толгон.
Бирок жабык коомдун тушунда калыптанган, эркин ой жүгүртүүнүн каада-салттарын билбеген, өзүнө пайда көздөбөстөн акыйкат-чындыкты издебеген биздин интеллигенция андан күткөндөрдү актай алган жок. Кыргыз интеллигенциясынын билими тайыз, элеттик, анын үстүнө жалкоо, анткени баш иштей башташ үчүн рухий жана кара күч үрөп чымыркануу керек. Ал мындайды жаман көрөт жана андайды жасай албайт.
З.С: Деги эле кыргыз интеллигенциясы барбы? Мурдагы совет адамдары өздөрүн көкөлөтүп көрсөтүп, өздөрүн билимдүүбүз деп эсептейт. Мага биздин адамдардын сабаттуулугу жөнүндө айтканда дайыма еврейлердин анекдотун мисалга келтирем. «Эгерде сен билимдүү болсоң, демек, акылдуусуң, ал эми акылдуу болсоң, эмне үчүн жакырсың?» Эгерде башыңды уялаган билим жакшы жашоого жардам бербесе, анда андай билимдин кереги эмне?
С.Ж: Биздин интеллигенциянын бардык жактан билими тайкы. Биринчиден, ал өз алдынча ой жүгүртө албайт, жада калса мындай адатты өзүнө өнүктүрө алган эмес. Башка жагынан алганда, ал абдан жарды жана мамлекетке көз каранды. Эркин жана көз карандысыз адамдар интеллигенция арасында дээрлик жок. Экинчиден, андан кулчулук психология да арыла элек. Үчүнчүдөн, биздин интеллигенциянын көзү желкесинде деп коёлу, анткени учурдагы рухий багыттарды, баалуулуктарды жана символдорду көчмөн турмуштан алган.
З.С: Сиз муну менен эмнени айткыңыз келет?
С.Ж: Желекти эле алып көрөлүчү. Анын бетине түндүк түшүрүлгөн. Эмнеликтен? Биздин отурукташканыбызга жүз жыл болуп кетти, эмне үчүн боз үйдөн түтүн чыкчу жер биздин символубуз болуш керек? Же болбосо калпакты мисалга алалычы. Карапайым адамдын башындагы калпак – артта калгандыктын, байыркылыктын, жакырчылыктын белгиси, ал эми биздин эл башчыларыбыз эмнегедир кептин түз маанисинде да, өтмө маанисинде да калпактан чыкпай жүрүшөт. Же болбосо той-аштарды, мааракелерди, кыргыздын үйлөнүү эле тойлорун алып көрөлүчү. Алар, калыбы, дүйнөдөгү эң көңүлсүзү. Бизде үйлөнүү үлпөтүндө же тойдо элдин баары сүйлөшү керек, бирок акылдуу же жок дегенде күлкүлүү бир нерсе айтылганын уга элекмин. Аңкоо кептер агыла берип, отура албай кетесиң.
Баарынан кызыгы – мунун баары баарына жагат, ал эми бу дени соо адамды өзүнүн сандырактыгы менен айран кылып, кыргызга тиешелүү бардык нерседен жүрөгүн айлантууга тийиш. Бизде патриархалдык элдин сабатсыз өкүлдөрү түзгөн рухий маанидеги мурастар жайылтылууда. Мына анын бир мисалы. Боорукер чет элдиктер бизге көркөм чыгармаларды басууга акча беришкен. Биздин аң-сезими айылдык деңгээлдеги интеллектуалдар акчаны алары менен фольклордук тексттердин, болгондо да 40 томдугун чыгара башташты.
Ошол эле мезгилде кыргыз тилинде окурмандарга учурдагы эстетикалык табитти тарбиялоого жөндөмдүү болгон оригиналдуу жана котормо адабияттын үлгүлөрү бар. Аларды массалык тираж менен бастырып чыгарууга акча жок. Андан калса кыргыз мектептери үчүн адабият боюнча окуу программаларында фольклордук жана фольклорго жакын тексттер үстөмдүк кылат. Демек, биздин өсүп келе жаткан муундар көркөмдүк дөөлөтү төмөн фольклор менен гана тарбияланууда.
Маектешкен Замира СЫДЫКОВА
Көп окулгандар
O`Шакир: «кичи-кичи», окурман!
- 16.02.2022
- 27395
Кыргыз Эл Жомогу: Камкор Бала Жана Анын Достору
- 26.03.2024
- 19002
Арабдар элди рухий кулга айлантуунун жөнөкөй жолун тандашкан
- 06.04.2023
- 14735
Антон Чехов: Хамелеон
- 15.04.2022
- 4726
Конкурстук чыгармалар
Биздин Архив
- Май 2024 45
- Апрель 2024 99
- Март 2024 99
- Февраль 2024 73
- Январь 2024 70
- Декабрь 2023 62
- Ноябрь 2023 63
- Октябрь 2023 60
- Сентябрь 2023 34
- Август 2023 50
- Июль 2023 41
- Июнь 2023 38
- Май 2023 50
- Апрель 2023 57
- Март 2023 54
- Февраль 2023 41
- Январь 2023 48
- Декабрь 2022 37
- Ноябрь 2022 25
- Октябрь 2022 32
- Сентябрь 2022 29
- Август 2022 29
- Июль 2022 45
- Июнь 2022 41
- Май 2022 37
- Апрель 2022 42
- Март 2022 49
- Февраль 2022 51
- Январь 2022 50
- Декабрь 2021 59
- Ноябрь 2021 41
- Октябрь 2021 72
- Сентябрь 2021 63
- Август 2021 69
- Июль 2021 83
- Июнь 2021 85
- Май 2021 63
- Апрель 2021 66
- Март 2021 85
- Февраль 2021 74
- Январь 2021 82
- Декабрь 2020 96
- Ноябрь 2020 63
- Октябрь 2020 51
- Сентябрь 2020 67
- Август 2020 56
- Июль 2020 67
- Июнь 2020 30
- Май 2020 43
- Апрель 2020 86
- Март 2020 24
- Февраль 2020 4
- Январь 2020 1
- Декабрь 2019 8
- Ноябрь 2019 2